برسام نوعاً معلول تشدید تب است، برسام در ادامه و با شدت یافتن تب است، نشانه برسام هزیان گویی و اختلال عقل است، نشانه دیگر درد پایین سینه است زیرا بیماری برسام التهاب پرده دیافراگم است، مشخصه دیگر اینکه برسام بیماری سختی است و ممکن است که تب به جایی برسد که باعث مرگ شود.
تا زمان حضرت ابراهیم (علیه السلام) مرگ انسان ها بدون علت بود و حضرت ابراهیم (علیه السلام) دعا کرد و از خدا خواست که برای مرگ علت قرار دهد و خداوند برسام را نازل نمود، برسام کلمه‌ ای سریانی است، «بر» به معنی فرزند و «سام» به معنی مرگ است و «برسام» یعنی زاییده مرگ، پس این بیماری به سبب مرگ است، و این اولین بیماری بود که نازل شد و از سنخ سام است. بیماری‌ ها را به دو قسم تقسیم می‌ کنیم یک قسم بیماری سام است، بیماری که منجر به مرگ است و درمان فایده‌ ای ندارد و قسم دیگر بیماری غیر سام که باعث مرگ نمی‌ شود و قابل درمان است، البته بیماری سام را می‌توان با دعا درمان کرد.
امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «كان الناس يعتبطون اعتباطا فلما كان زمان إبراهيم (عليه السلام) قال: يا رب اجعل للموت علة يؤجر به الميت ويسلي بها عن المصاب، قال: فأنزل الله عز وجل الموم وهو البرسام ثم أنزل بعده الداء»[1] یعنی «مردم در قدیم قبل از زمان حضرت ابراهیم (علیه السلام) بدون علت می‌ مردند، وقتی زمان حضرت ابراهیم (علیه السلام) شد، ایشان دعا کرد که خدایا برای مرگ علتی قرار بده و با آن اجری برای مرده قرار بده و اهل مصیبت را تسلی بده، و خدا بیماری موم (برسام) را نازل کرد و پس از آن بیماری‌ های دیگر.»
امام صادق (علیه السلام) می‌ فرمایند: «من حم فشرب في تلك الليلة وزن درهمين من بزر القطونا أو ثلاثة أمن من البرسام في تلك الليلة»[2] یعنی «اگر کسی تب کند و در آن شب دو یا سه درهم (شش و نیم یا ده گرم) اسفرزه بنوشد، از برسام ایمن می‌ شود.» پس معلوم می‌ شود که برسام معلول تب است، اسفرزه سرد است و اگر کسی مصرف کند از تشدید و تبدیل شدن تب به برسام جلوگیری می‌ شود.
در روایت درباره مرکب یک آمده: «برای تب و برسام مفید است»[3] . از این روایت معلوم می‌ شود که برسام و تب دو بیماری متفاوت هستند و همچنین می‌ توان گفت که بین برسام و تب رابطه‌ ای وجود دارد زیرا درمان هر دو یکی است.
در ادامه این روایت آمده: «برای تب شدید مفید است، آن تبی که ترس است از اینکه صاحب آن تب مبتلا به برسام شود»[4] . از این بخش روایت معلوم می‌ شود که تب و برسام باهم ارتباط دارند و برسام همان تشدید تب است.
درمان ریشه‌ ای برسام اصلاح غلبه دم است، آنچه از روایات استفاده می‌ شود برسام معلول غلبه دم (خون) است، امام صادق (علیه السلام) می‌ فرمایند: «وكيف لا يكون صحتها سقما وإنما صحتها من أخلاطها وأصح أخلاطها وأقربها من الحياة الدم ، وأظهر ما يكون الانسان دما أخلق ما يكون صاحبه بموت الفجأة ، والذبحة والطاعون والاكلة والبرسام»[5] یعنی «چگونه سلامتی در دنیا بیماری نیست درحالی که سلامتی در اعتدال اخلاط است و سالم‌ ترین خلط و نزدیک‌ ترین خلط به زندگی همان دم است، و هرگاه خون در انسان ظاهر شود (غلبه دم)، انسان نزدیک‌ تر به مرگ ناگهانی (سکته مغزی) و سکته قلبی و طاعون و خوره و برسام نزدیک‌ تر است.»
درمان ریشه‌ ای برسام در اصلاح غلبه دم است، استفاده از حجامت، صاف کننده خون، سویق عدس از راه‌ های کاهش غلبه خون می‌ باشد.
از علائم برسام اختلال عقل و هزیان‌ گویی می‌باشد، در لسان العرب آمده که برسام، بیماری‌ ای در سر است و شبیه به دیوانگی است. همچنین در کتب حدیثی حکایتی آمده که غلامی مبتلا به برسام شد و به حالتی زشت رسید و عقلش هم زایل شد. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «طلاق جائز إلا طلاق المعتوه أو الصبي أو مبرسم أو مجنون أو مكروه»[6] یعنی «هر طلاقی جایز است الا طلاق انسان دیوانه، یا کودک، یا مبتلا به برسام، یا مالیخولیا، یا کسی که مجبور شده.»
از این روایات معلوم می‌ شود که مبتلا به برسام دچار زوال عقل شده و حتی طلاق آن مورد قبول نیست.
از علائم دیگر اینکه برسام التهاب پرده دیافراگم است به همراه تب و درد شدید.
از درمان‌ های برسام، مرکب یک است؛ درباره مرکب یک در روایت آمده: برای سودا و صفرا و بلغم و درد معده و استفراغ و تب و برسام مفید است. روش مصرف این است که دو مثقال (حدود ۹ گرم) صبح ناشتا مصرف شود.
درمان دیگر سویق جو است، در روایت آمده: از امام صادق (علیه السلام) از درمان برسام سؤال شد و امام فرمودند: «اسقه سويق الشعير فإنه يعافي إن شاء الله وهو غداء في جوف المريض قال: فما سقيناه السويق إلا يومين أو قال: مرتين حتى عوفي صاحبنا»[7] یعنی «به او (بیمار) سویق جو بده، به خواست خدا درمان می‌ شود، همچنین برای مریض غذا هم هست. راوی می‌ گوید تنها دو روز یا دو بار به او سویق دادیم و خوب شد. سویق باید خشک مصرف شود و می توان با عسل هم مخلوط کرد.»
درمان سوم برگ چغندر است، امام کاظم (علیه السلام) می‌ فرمایند: «ما دخل جوف المبرسم مثل ورق السلق»[8] یعنی «مانند برگ چغندر درون بیمار مبتلا به برسام نشده است.» همچنین در روایتی آمده: «فإنه فيه شفاء ولا داء فيه ولا غائلة ويهدأ نوم المريض»[9] یعنی «درمان است و هیچ مشکلی ندارد و خواب بیمار را آرام می‌کند.»
درمان دیگر برای برسام شدید، زهر عقرب است. داستانی نقل می‌ کنند که جوانی مبتلا به برسام بود و طبیبان موفق به درمان او نمی‌ شدند، او را به کاروانسرایی بردند و در آنجا عقربی او را نیش زد و او درمان شد[10] . زهر عقرب بسیار سرد است و اگر برسام شدید باشد می‌ تواند در درمان آن مؤثر باشد. 
درمان دیگر آب گرم است، در روایتی از امام صادق (علیه السلام) آمده: «خرج الحسين عليه السلام معتمرا وقد ساق بدنة حتى انتهى إلى السقيا فبرسم فحلق رأسه ونحرها مكانه ثم أقبل حتى جاء فضرب الباب، فقال علي عليه السلام: ابني ورب الكعبة افتحوا له وكانوا قد حموا له الماء فأكب عليه فشرب، ثم اعتمر بعد»[11] یعنی «امام حسین (علیه السلام) به عمره رفتند و همراه خود شتری بردند، تا اینکه به صقیا رسیدند و مبتلا به برسام شدند، سرشان را تراشیدند و شتر را نهر کردند، به خانه برگشتند و در را زدند، حضرت علی (علیه السلام) فرمود به پروردگار کعبه پسرم است، در را باز کنید، از قبل آب را برای او گرم کرده بودند، آمد و از آب گرم نوشید، خوب شد و دوباره به عمره مشرف شدند.»
--------------
پی نوشت:
[1] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۳، ص۱۱۱.
[2] مكارم الاخلاق، رضي الدين أبي نصر الحسن بن الفضل الطبرسي، ص۱۸۸.
[3] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۷۵.
[4] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۷۵.
[5] كمال الدّين وتمام النّعمة، شیخ صدوق، ص۵۸۰.
[6] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۱۲۶.
[7] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۰۷.
[8] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۶۹.
[9] مكارم الاخلاق، رضي الدين أبي نصر الحسن بن الفضل الطبرسي، ص۱۸۱.
[10] الفرج بعد الشده للتنوخي، التنوخي، المحسن بن علي، ج۲، ص۲۲۲.
[11] من لايحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج۲، ص۵۱۶.
-------------------
منبع:ارتباط شیعی