شعاعی از ملکوت

لایه‌های سنگین حزن بر دل بیمار فرو می‌نشیند. چشم‌های بی رمق او درد را فریاد می‌کشند. در این لحظات، تنها سایه پرستار است که بیمار را در مسیر پرفراز و نشیب بیماری قوت می‌بخشد. پرستار حرفی از کلام خداوند است، شعاعی از ملکوت پر حشمت است و تابشی از زیبایی انسان. پس پرستاری را قدر بدانیم و پرستاران را گرامی بداریم.

فقه پرستاری

امروزه پرستاری جنبه‌های تخصصی و روان شناختی پیدا کرده است و دانشکده‌های پرستاری در سرتاسر جهان شکل گرفته‌اند. اما باید اذعان نمود که همچنان بخشی از چهره زیبای پرستاری زیر سایه سنگین بی‌توجهی یا جهل، کدر و ناشناخته مانده است و اسلام که دینی همه جانبه‌نگر است ما را با این زوایا آشنا می‌کند. اگر «فقه پرستاری» جمع‌آوری و ترویج شود، انگیزه‌های معنوی در دل پرستاران بیدارتر می‌شود. اسلام با ریزبینی و موشکافی عمل به احکامی را سفارش می‌کند که بیمار را در سلامتی جسم و روح یاری می‌رساند. امید که فقه پرستاری در دانشکده‌های پرستاری جایگاهی مناسب و به‌سزا پیدا کند و ابعاد مختلف آن برای مردم، به‌ویژه پرستاران زحمت‌کش، بیش از پیش روشن شود.

هدایت بیمار

در بیمارستان، خودخواهی‌ها و سرکشی‌ها فرو می‌نشینند، و روح بیمار فرصت می‌یابد تا زندگی را از زاویه درد و رنج تجربه کند؛ دل بیمار اجازه می‌دهد تا کبوتران عبرت بر دامانش بنشینند و آدمی به تفکر فرو رود. پرستار که مونس تنهایی‌ها، رنج‌ها و تحولات روحی بیمار است، باید در این لحظات کم‌یاب دست بیمار را بگیرد و او را در رجعت به خویشتن یاری رساند؛ در اعماق روح خسته بیمار نفوذ کند و دانه مهرحق را در جانش بنشاند.

دلداری دادن به مریض

بیمار با اوضاع سختی دست و پنجه نرم می‌کند: تلخی دارو، سختی تنهایی، فشار درد و مانند آن. در این وضعیت گاهی بیمار خود را می‌بازد و تصویر سلامتی‌اش را در آینه آینده مبهم می‌بیند و از خود می‌پرسد: «آیا شفا پیدا می‌کنم؟» این‌جاست که اگر امید خود را باز نیابد ممکن است اصلاً به بهبود نرسد. اسلام در زمینه تقویت روحیه بیمار سفارش می‌کند. مسلما پرستاران از مخاطبان اصلی این سفارش‌ها هستند. یکی از آنها امیدوار کردن بیماران به بازیافتن تندرستی است؛ چرا که این امر،روح آنان را شادمان می‌کند و طراوت جسمی را برایشان به ارمغان می‌آورد. از پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم نقل شده که فرمود: «هنگامی که بر بیمار وارد شدید او را به زنده ماندن امیدوار کنید. این سخن، هرچند قضا را رد نمی‌کند، روح را شادمان می‌کند».

تلاش در برآوردنِ نیاز مریض

یکی از وظایف پرستاران، برآوردن نیازهای فوری بیمار است. این موضوع در اسلام بسیار سفارش شده و پیشوایانِ معصومِ ما بر آن تأکید فراوان کرده‌اند. رسول مکرّم اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم برآوردن حاجت بیمار را موجب آمرزش گناهان دانسته، می‌فرمایند: «کسی که در رفع حاجت مریض تلاش کند گناهان او فرو می‌ریزد؛ خواه حاجت او را برآورد و خواه از عهده آن بر نیاید». مرحوم محدّث نوری که از علمای بزرگ تشیع است در کتاب مستدرک‌الوسائل بابی تحت عنوان «استحباب تلاش در بر آوردن حاجت بیمار» تدوین کرده است و در آن‌جا می‌گوید: «این تلاش نسبت به بیماری که از خویشان است استحباب بیشتری دارد».

عبرت‌ آموزی

بیماری آینه‌ای است که چهره دیگر زندگی را نشان می‌دهد. پرستار می‌تواند ابعاد این زندگی را شفاف‌تر از دیگران نظاره کند. او باید از حال‌وروز پریشان بیمار عبرت آموزد و از دیدن درد و رنج او درس گیرد. پیشوای اول شیعیان حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: «چه بسیار کسان که با دست خود از آنان پرستاری می‌کردی برای آنان شفا می‌طلبیدی و از پزشکان برایشان دارو می‌گرفتی، ولی دواهای تو به حالشان نفعی نبخشید».

یاری رساندن به بیمار در گزاردنِ اعمال عبادی

عبادت روح زندگی، ارتباط درست آفریده با آفریننده، و مایه حیات و کمال انسان است. به راستی چه کسی جز او فریادرس است؟ تنها اوست که باید در برابرش زانو زد، به رکوع رفت و پیشانی بر خاک سود. بیماری هرچند بیمار را به خدا نزدیک می‌کند، گاهی به جا آوردنِ اعمال عبادی را برایش دشوار یا ناممکن می‌سازد. پرستار می‌تواند بیمار را در گزاردنِ این اعمال یا تهیه مقدمات آن یاری رساند.

پرهیز از عصبانی کردن مریض

مریض در غم و رنجی فراوان دست و پا می‌زند، از این‌رو، سزاوار نیست با آزردنِ او بار اندوهش را بیشتر کنیم. از رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم نقل شده که فرمودند: «بیمار را اذیت نکنید و بر او فشار وارد نکنید». بنابراین باید از قراردادن مریض در تنگناهای رسوم و آداب اجتماعیِ زاید پرهیز کنیم و از کارهایی چون نشستن طولانی نزد مریض و پرسش زیاد که باعث اذیت وی می‌شود، دوری گزینیم. پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمودند: «در پرسش از مریض به پروپای او مپیچ؛ بلکه به دوحرف بسنده کن».

درخواست دعا از بیمار

دعای بیمار در حق عیادت کننده و پرستار مستجاب می‌شود، همان‌طور که نفرین او چنین است. از این روی شایسته است پرستار از بیمار طلب دعا نماید. همان‌طور که لازم است از کاری که ممکن است او را خشمگین و وادار به نفرین کند، بپرهیزد.

نشستن کنار تخت بیمار

پرستاری از شغل‌های بسیار ظریف و پرمسئولیت و در عین حال پرارج است. بر پرستار است که بیمار را بر خوردن غذا مجبور نسازد، چیزی نزد وی نخورد، و هنگام خواب او، مراعات حالش را بکند. کوشش برای این‌که بیمار خوابی آرام داشته باشد، در دین مبین اسلام و گفتار پیشوایان معصوم علیه‌السلام سفارش شده است. هم‌چنین شایسته است پرستار، در کنار تخت بیمار بنشیند و او را دلجویی دهد. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمودند: «کسی که به دیدارِ مریض رفته است، زمانی که کنار او می‌نشیند، رحمت الهی او را فرا می‌گیرد».

پرستار کربلا

در عظمت و شرافت پرستاری همین بس که حضرت زینب علیهاالسلام مدتی از عمر خود را پرستار یادگارِ آخرین برگزیده خدا بوده است. کودکان بی سرپرست و بیماری که وی عهده‌دار مراقبت از آنان بود، نیاز شدید به عطوفت، محبت و سرپرستی داشتند. پس از واقعه کربلا، حضرت سجاد علیه‌السلام سخت مریض، و کودکان، بی‌سرپرست و یتیم شده بودند و از نظر غذا، آب و امکانات در مضیقه قرار داشتند و در این حال به پرستار و سرپرست نیاز داشتند که این مسئولیت را حضرت زینب علیهاالسلام عهده‌دار بودند. امام سجاد علیه‌السلام فرمود: «من در شبی که پدرم فردای آن کشته شد نشسته بودم و عمه‌ام زینب نزد من بود و از من پرستاری می‌کرد». در جای دیگر فرمود: «در سفر اسیران از کوفه تا شام، مشاهده کردم که عمه‌ام زینب گاهی غذای خود را بین کودکان تقسیم می‌فرمود و خود از شدت گرسنگی و ضعف، نماز شب را نشسته به‌جا می‌آوردند».

پرستاری و اقتدا به زینب کبری علیهاالسلام 

بی‌تردید، صفات و ویژگی‌های شاخصِ حیاتِ زینب کبری علیهاالسلام برای همه امت اسلامی، خصوصا بانوان مسلمان سرمشق است و می‌تواند زمینه‌ساز تحول روحی در همه، به ویژه گروه زحمت‌کش و شریف پرستاران باشد. بنابراین پرستار باید ویژگی‌هایی نظیر پیشوای خود حضرت زینب علیهاالسلام داشته باشد. ایثار، گوش دادن به درد دل بیمار و تسکین آلام روحی او و آرامش خاطر دادن به بیمار از جمله صفاتی است که باید پرستاران عزیز آنها را مراعات کنند. پرستار باید از خلق و خوی پسندیده و شهامت و از خودگذشتگی لازم برخوردار باشد تا بتواند همدم و هم‌راز بیمار شود و مایه خیر و برکت برای وی باشد.

پرستار در نگاه امام

حضرت امام خمینی رحمه‌ الله پرستاری را شغل بسیار ارزشمندی دانسته، چنین می‌فرمایند: «من یک کلمه راجع به این اطبا و بهیاران و پرستاران... عرض دارم... و آن این است که طبابت و پرستاری و خدمت به این بیمارانی که در این بیمارستان‌ها خوابیده‌اند یک خدمت بسیار مشکل، لکن بسیار ارزنده است. پرستاریِ مریض بسیار مشکل است و پرستاری خوب، بسیار ارزشمند...، در ادارات باید همه، کار صحیح انجام بدهند و کار صحیحِ همه ارزش دارد، لکن در بیمارستان‌ها یک ویژگی خاصی دارد. سر و کار با یک عده‌ای دارید شما و خصوصا پرستارها که اینها بیمارند، دل‌شکسته‌اند، محتاج به پرستاری روحی دارند، محتاج به آرامش روحی دارند. شما با این مریض‌ها، با این بیمارها هرچه محبت بکنید و هرچه پرستاریِ مادرانه و خواهرانه و برادرانه و پدرانه بکنید، این در روحیه بیمار مؤثر است و بر خوب شدن، [و] وسعت خوب شدن بیماران نیز مؤثر است و در بارگاه خدای تبارک و تعالی خدمت به این جمعیّت، خدمت به این بندگان خدا، بسیار ارزشمند است».

مسئولیت پرستار در کلام امام رحمه‌الله 

حضرت امام خمینی رحمه‌الله بر اسلامی بودن بیمارستان‌ها تأکید فراوان داشت. آن فرزانه ضمن آن‌که فعالیت‌های شبانه‌روزی پرستاران را خدمت بسیار بزرگ و ارزشمندی می‌دانست، همواره آنان را به پایبندی به ارزش‌ها و اعمال اسلامی توصیه می‌نمودند. ایشان خطاب به پرستاران سراسر کشور فرمودند: «باید خیلی توجه داشته باشید به این‌که هم وضع بیمارستان‌ها وضع اسلامی باشد و هم رفتارتان با این مرضی و با این معلولین و با این بیمارها یک وضع مادرانه و خواهرانه... باشد. بسیار کار مشکل و ارزشمندی است و بسیار پرمسئولیت. بنابراین سفارش من، تمنای من از... پرستاران سرتاسر کشور... این است که با تمام قوا کوشش کنید که اعمال شما اعمال اسلامی باشد و رفتار شما با مریض رفتار خوب باشد و رفتار انسانی ـ اسلامی باشد. خداوند تبارک و تعالی به شماها... اجر عنایت کند و اجر آن زن‌هایی که در صدر اسلام برای پرستاریِ لشکر اسلام می‌رفتند، انشاء اللّه در نامه اعمال شما هم نوشته بشود».

پیشینه پرستاری در اسلام

پرستاری در فرهنگ اسلامی پیشینه‌ای بسیار دیرین دارد و تاریخ آن به صدر اسلام بر می‌گردد. در جنگ‌های مسلمانان، بانوان خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم و زنان مسلمان در پرستاری شرکت می‌کردند. پرستار شخص پیامبر در جنگ احد، حضرت فاطمه علیهاالسلام بود که برای بند آوردن خون زخم آن حضرت تلاش بسیار کرد. در همین جنگ، نُسَیبه، دختر کعب، زخم مجروحان را می‌بست و به آنان آب و آذوقه می‌رساند. در صدر اسلام پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم بعضی از زنان را برای مداوای مجروحان به جبهه جنگ می‌برد و از اَنفال به آنان می‌بخشید. در جنگ خیبر حدود بیست بانوی مسلمان حضور داشتند که از جمله آنان اُمّ سَلَمه همسر پیامبر، ام عماره دختر کَعب، صفیه دختر عبدالمطلب، ام سلیم و ام منیع را می‌توان نام برد. هم‌چنین در جنگ خندق، رُفیده از بانوان انصار در خیمه‌ای در مسجد، از زخمی‌ها پرستاری می‌کرد.

پرستاری در اروپا

در کشورهای اروپایی در قرون وسطا، مسیحیان مؤسساتی به نام «هاسپیتو» برگرفته از «هاسپیتوم» (به معنای جایی برای پناه دادن و پذیرایی زوار) بنا کردند که اداره امور این مکان‌ها بر عهده زنان و مردان روحانی بود. این نهضت در دوران جنگ‌های صلیبی به سرعت گسترش یافت و از آن پس بود که در کشورهای اروپایی، مؤسسات مذهبی عهده‌دار امور پرستاری شدند. در قرن هجدهم میلادی در اروپا، معمولاً بزهکاران را به پرستاری می‌گماشتند. در قرن نوزدهم «فلورنس نایتینگل» در تربیت و آموزش پرستاری دست به تحولی‌عظیم زد و اولین مدرسه پرستاری را در بیمارستان «سِنت توماس» در انگلستان تأسیس کرد. اولین دانش‌آموختگان این آموزشگاه پانزده تن بودند که بعدها بنیانگذار پرستاری در سراسر جهان شدند.

شکوه شیرزن کربلا

ای زینب؛ ای آینه فاطمه‌نما؛ ای تندیس صبر و وفا؛ ای چکیده فضیلت‌ها؛ ای عصاره خوبی‌ها؛ زاد روز تو میلاد عفاف و شهامت است و خاطره حماسه آفرینی‌هایت، زینت بخش تاریخ کربلا. تو آموزگار جهاد و صبوری و حیا و عفّتی. تو بودی که موج خون‌های کربلا را فراتر از آن دشت سرخ، تا ساحل بیداری ملّت‌ها رساندی. تو بودی که با اسارت‌آزادی‌بخش خویش، سند جنایت آل امیّه را به همگان نشان دادی و کتاب شهادت را تفسیر کردی و پیام‌رسان خون‌های عاشورا شدی. تو هنوز هم به تاریخ بشریت درس آزادگی و جهاد می‌دهی. هنوز هم زنان و دختران ما به آموختن حجاب و عفاف از زبان تو محتاجند. کدام دل است که مهر تو را نداشته باشد؟ کدام بانوی نجیب و باعفاف است که در پاکدامنی و تدیّن، وامدار تو نباشد؟ کدام خانواده جانباز است که از تو، راه و رسم پرستاری و فداکاری نیاموزد؟ کدام مادر شهید و خواهر شهید است که شکوه صبر و طاقت تو را، آرام‌بخش دل داغدار خویش نسازد؟ نامت، همواره درس‌آموز، و یادت همیشه الهام‌بخش عزت و شرف باد.

منبع: سایت حوزه