در این مقال به زبان و انواع بیماری های زبان پرداخته می شود که عمده ترین بیماری ها عبارتند از: لکنت زبان، ثقل زبان، ورم زبان، ورم زبان از صفرا، ورم زبان از بلغم، سنگینی زبان، لک زبان، بثورات زبان، ورم زبان کوچک، سوزش زبان، زخم زبان، قارچ زبان، شقاق زبان.. توضیحات آن به ترتیب ارائه می شود:

لکنت زبان
لکنت زبان ممکن است از ترس ناگهانی یا شُک ناگهانی یا وحشت یا به علت خود کوچک بینی در برابر افراد و یا دوری از اجتماع، زیاد صحبت نکردن و یا به طور مادرزادی باشد، گاهی به دلایل دیگری نیز ممکن است لکنت ایجاد شود. توصیه می شود در هر موردی که لکنت زبان ایجاد شده فرد نباید در برابر افراد دیگر چه هم سن و سال، چه کوچک تر و چه بزرگ تر، خود را کوچک شمارد و حتی گاهی اوقات با آن که دیگران بزرگ تر یا رشیدتر یا مسن تر یا فهمیده تر یا عالم تر از او هستند، بدون این که دست و پای خود را گم کند (هول شود) و کمبودی در خود احساس کند، با شجاعت کامل با آن ها روبرو شود تا به لکنت نیفتد و یا از شدت آن کاسته گردد. توصیه ی دوم این که این افراد باید از آفتاب بیشتر استفاده کنند. توصیه سوم این که از سبزیجات تازه ی چیده شده، میوه جات، آب میوه مخصوصاً از انگور زرد و کاملاً رسیده، آب سیب درختی، فلفل سبز، لوبیا، خردل، نیمرو با تخم کبوتر، تخم کبوتر با عسل، زرده ی تخم مرغ، مغز کله، مغز قلم، سوپ استخوان و خوراکی هایی که طبیعت آن گرم است نیز بیشتر استفاده کنند.
• در صورت مبتلا بودن به عنوان درمان زیره ی سبز، زیره ی سیاه، آویشن شیرازی و نمک را به اندازه ی مساوی بجوشانید و آب صاف کرده ی آن را روزی چند مرتبه در دهان غرغره کنید و نگه دارید و بعد بخورید. این کار را تا رسیدن به نتیجه ی کامل تکرار نمایید.
• تخم گنجشک و تخم کبوتر را صبح با هم نیمرو کنید و با فلفل سبز یا پیاز بخورید.
• پنجاه گرم مغز تخم زبان گنجشک (لسان الاسافیر) را بسیار نرم بسایید. بعد با نیم کیلو عسل مخلوط کنید و هر صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن بخورید.
• هر روز یک عدد جوز بویای کوچک را در دهان نگه دارید و هنگام خوردن غذا از دهان خارج ساخته، پس از تمام شدن غذا مجدداً آن را در دهان بگیرید.
• عاقرقرها، تخم گشنیز، تخم خرفه و مغز تخم زبان گنجشک را از هرکدام 25 گرم مخلوط کرده و نرم بکوبید و با نیم کیلو عسل ترکیب کنید. بعد نیم کیلو مویز را بدون ساقه و هسته هایش جداگانه بکوبید تا به صورت خمیر درآید. سپس همه را مخلوط کنید و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن میل کنید.
• مقداری آویشن شیرازی را بجوشانید، و آب آن را با عسل مخلوط کنید. هر صبح، ظهر و شب هر بار یک فنجان از آن را بنوشید.
• مغز تخم زبان گنجشک، عاقرقرها، کندر خوراکی و اگیر ترکی را از هرکدام 10 گرم مخلوط کرده و نرم بسایید. با نیم کیلو مویز بدون ساقه و هسته مجدداً در هم بکوبید و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه به اندازه ی یک فندق از آن را بخورید.
• هلیله ی سیاه، پوست هلیله ی کابلی، ریوند چینی، آمله ی مقشر، مسطکی رومی، کندر خوراکی، ریشه ی انجبار، ریشه ی اریسا، مخلصه، شاه تره، تخم نیلوفر، سنامکی، سه پستان، گل محمدی، زرآوند، مقل ازرق، مرمکی، قدومه، انیسون و صبر زرد از هرکدام 20 گرم مخلوط کرده و نرم بسایید. سپس با 500 گرم مویز بدون ساقه و هسته که قبلاً جداگانه کوبیده اید مخلوط کنید و درهم بکوبید. هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه به اندازه ی یک فندق از آن را بخورید.
• روزی سه چهار عدد تخم گنجشک را با روغن حیوانی یا روغن دنبه بپزید و بخورید. بعد از آن مقداری عاقرقرها را نرم بسایید و با نبات ساییده شده مخلوط و یک قاشق شربت خوری میل کنید.
• مغز تخم زبان گنجشک، تخم خرفه و تخم گشنیز را مخلوط کرده و بجوشانید. هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک فنجان از آب صاف کرده ی آن را بنوشید.
• زنجبیل، دار فلفل، دارچین، جوز هندی و میخک از هرکدام 10 گرم، مصطکی 20 گرم، صبر زرد 5 گرم همه را نرم بسایید و با 150 گرم پودر عصاره ی شیرین بیان مخلوط کرده و بعد همه را با 500 گرم عسل ترکیب کرده و صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
ثقل زبان
ثقل زبان آن است که در گفتار و کلام وقفه ایجاد شود. برای درمان آن می توانید آب جوشانده ی گل بنفشه یا شیره ی مغز تخم کدو یا روغن بادام شیرین یا لعاب گل ختمی یا شیره ی تخم خرفه را بر زبان و سر و گردن و بیخ گوش ها مالش دهید و مقداری از آن را در دهان نگه دارید.
• گل نیلوفر یا آب گشنیز یا آب تاج ریزی یا روغن بنفشه یا همه ی آن ها را در شیر حل کنید و هر بار مقداری از آن را در دهان بگیرید.
• از ایارج فیقرا و داروهای مقوی اعصاب استفاده کنید.
• فلفل سیاه، خردل و عاقرقرها را مخلوط کرده و نرم بسایید بعد کمی گرد غوره و نمک و نشادر را با آن ها مخلوط کنید و روزی چند مرتبه روی زبان بمالید.
• روزی سه مرتبه پودر آویشن یا پودر خردل یا پودر عاقرقرها یا آب جوشانده ی ریشه ی کبر یا پودر کندش را بر زبان بمالید.
اگر تکلم خیلی مشکل باشد، فرفیون و کندش را با هم مخلوط کرده و بسایید و شب ها مقداری از آن را با آب خمیر کرده و بر پشت گردن ضماد کنید.
ورم زبان
ورم زبان در افراد پر خون و دموی مزاج با سرخی زبان و آب ریزش از دهان و بدی طعم دهان همراه است که باید به عنوان اولین اقدام حجامت یا خون گیری کنند. برای درمان آن نیز می توانید چهار عرق خنک بنوشید و با هلیله و ایارج قیقرا بدن را پاکسازی کنید.
• آب کاهوی تازه یا آب کاسنی یا آب تاجریزی یا آب بارهنگ یا آب سماق یا آب کلم یا آب کاکنج یا لعاب کتان یا گلاب یا آب جوشانده ی عدس یا آب جوشانده ی پوست انار یا آب جوشانده ی شیرین بیان یا آب جو پوست کنده را روزی چند مرتبه در دهان نگه دارید و غرغره کنید.
• آب جوشانده ی گل بنفشه و بابونه را روزی سه مرتبه بنوشید و هر صبح و شب هر بار یک لیوان آب انار را با سکنجبین مخلوط کرده و بنوشید. غذای تان سوپ جو، آش کدو، آش انار و آش سماق باشد.
• چندین مرتبه پنبه ای را در گلاب فرو برده و در دهان بگیرید. آب کاهو، آب کاسنی یا عرق کاسنی را روزی سه بار بنوشید.
• کمی کافور را در روغن بنفشه مخلوط کرده و پنبه ای را به آن آغشته کنید و در دهان بگیرید.
• آب جوشانده ی گل بنفشه یا آب جوشانده ی بابونه و یا آب خیار را گه گاهی در دهان غرغره کنید.
اگر عفونت زیاد باشد با مخلوط آب جوشانده ی انجیر و تخم مرو و مقداری روغن بنفشه چندین بار در روز دهان شویه کنید.
اگر ورم سخت و دشوار است روزی چند مرتبه آب جوشانده ی شنبلیله یا آب انجیر یا لعاب تخم کتان یا آب کاهوی تازه یا آب دم کرده ی گل محمدی یا گلاب یا آب جوشانده ی پوست انار یا لعاب اسپرزه یا لعاب بِه دانه را در دهان غرغره کنید.
ورم زبان از صفرا:
اگر ورم زبان در اثر غلبه ی صفرا باشد باید رفع صفرا شود. ضمناً خوردن آلوی بخارا، آلوچه ی براقانی، آش تمرهندی، آب لیمو با شکر مفید می باشد.
• برای درمان آن آب کاهوی تازه یا آب کاسنی یا عرق کاسنی را روزی چند مرتبه غرغره کنید و پنبه ای را در گلاب آغشته و در دهان بگیرید.
• آب خیار را روزی چند مرتبه در دهان غرغره کنید. و کمی کافور را با روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه یا روغن بابونه مخلوط کنید و پنبه ای را بر آن آغشته کرده، در دهان بگیرید.
ورم زبان از بلغم:
اگر ورم زبان در اثر غلبه ی بلغم ایجاد شده است هر روز گل قند میل کنید. روزی چند مرتبه نیز نعنای ساییده شده یا آب جوشانده ی نعنا یا آب نعنای تازه یا عرق نعنا را با عسل مخلوط کرده و در دهان نگه دارید و غرغره کنید.
سنگینی زبان
برای رفع این بیماری باید دارچین، زنجبیل، هلیله ی سیاه، شیطرج، فلفل سیاه، بابونه ی شیرازی و نخود الوند از هرکدام 5 گرم، آمله ی مقشر، ثعلب و تخم های مغز میوه ی کاج از هرکدام 10 گرم. همه را نرم بسایید بعد با 20 گرم پودر نارگیل و یک کیلو مویز بی دانه ی کوبیده شده و یک کیلو عسل مخلوط کرده و و هر روز صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
لک زبان
اگر بر گوشت زبان لک یا لک هایی پدید آید که تقریباً قهوه ای رنگ و مانند خون مردگی باشد، برای درمان آن 20 گرم عاقرقرها را نرم بسایید، سپس با 500 گرم عسل مخلوط کرده و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل کنید.
• یک مثقال برات دو سود و مقداری گلسیرین براته را به سطح و جوانب زبان بمالید و آب دهان را بیرون بریزید. یا گلسیرین خالص را با پنبه به سطح و جوانب زبان بمالید.
• عاقرقرها، بسفایج و آویشن شیرازی را به مقدار مساوی مخلوط کرده و بجوشانید و آب آن را صاف کنید و هر صبح، ظهر و شب مقداری بنوشید.
• عاقرقرها را نیم کوب کرده و بجوشانید و در طول روز چند مرتبه مقداری از آب آن را در دهان بگردانید، بعد ببلعید.
بثورات زبان
منظور از بثورات دانه هایی است که در بیماری های خونی، قارچی، حساسیت ها، بیماری ویروسی و غیره روی زبان خودنمایی می کنند که گاهی نیز باعث سوزش و ناراحتی می گردند.
برای درمان آن باید هر بار تخم گشنیز، گل محمدی و عدس از هرکدام 10 گرم و ریشه ی کاسنی 40 گرم همه را مخلوط کرده، نیم کوب کنید و بجوشانید. آب صاف کرده ی آن را با آب برگ تاجریزی تازه و آب برگ شنگ تازه و سرکه از هرکدام نصف لیوان مخلوط کرده و روزی چند مرتبه هر بار مقداری از آن را در دهان غرغره کنید.
• مسطکی، مازو، گلنار فارسی و پوست خشک انار را نیم کوب کرده و در مقداری آب و مقداری سرکه بجوشانید و روزی چند بار هر مرتبه مقداری از آن را در دهان غرغره کنید.
• کلپوره، آویشن شیرازی و گل ختمی سفید را به اندازه ی مساوی مخلوط کرده و بجوشانید. روزی چند مرتبه هر بار مقداری از آن را در دهان نگه دارید.
ورم زبان کوچک
اگر زبان کوچک ورم کرده یا دراز شده است و ایجاد مزاحمت می کند و باعث حالت تهوع می شود، بِه دانه، گل ختمی سفید و اسپرزه را به طور مساوی در مقداری آب جوش بریزید و نگه دارید و روزی چند مرتبه آب آن را در دهان بگیرید و در گلو هم غرغره کنید.
• روزی چند مرتبه آب جوشانده ی گزنه را در گلو غرغره کنید و از خوردن فلفل و ادویه جات و خوراکی هایی که طبیعت آن گرم است پرهیز کنید و از خوراکی هایی که طبیعت آن خنک است بیشتر استفاده کنید.
سوزش زبان
برای درمان سوزش زبان روزی چند مرتبه، هر بار مقداری لعاب بِه دانه را مدتی در دهان بگیرید، بعد آن را بخورید.
زخم زبان
برای درمان زخم زبان باید پیه آب کرده را روزی سه بار روی آن بمالید و شیر مادر دختردار یا شیر گاو را هم دایم در دهان غرغره کنید و بعد بخورید.
قارچ زبان
گاهی ممکن است روی زبان بثوراتی ایجاد شده و چرکین شده باشد و حالت قارچی به خود گیرد و باعث آزار شخص گردد. بهتر است اول بدن را از خلط غالب پاک سازی کنید و بعد حجامت کنید که در این مورد بسیار مفید خواهد بود.
برای درمان آن هم مقداری میوه های کاج را نیم کوب و پس از شستن در آب سرد بجوشانید. آب آن را در طول روز چندین مرتبه در دهان غرغره کنید.
• گل محمدی، عدس، تخم گشنیز، سماق و تاجریزی را مساوی بجوشانید و روزی چند مرتبه و هر بار مقداری از آب آن را در دهان بگردانید.
• روزی چند مرتبه سرکه را در دهان بمالید.
• پنج گرم نشادر، 5 گرم نمک و 10 گرم زاج سفید همه را نرم بسایید و با یک لیوان سرکه مخلوط و روزی چند مرتبه در دهان مزمزه کنید یا روی قارچ های زبان بمالید.
• سی گرم گل محمدی را بجوشانید و آب آن را با یک لیوان آب برگ تاجریزی تازه و یک لیوان آب برگ کاسنی تازه مخلوط و روزی چند بار هر مرتبه مقداری از آن را در دهان بگیرید.
• صندل سفید، نشاسته و عدس بدون پوست (مقشر شده)، سماق، تخم گشنیز، تخم خرفه، سنامکی، گل محمدی، گلنار فارسی، تباشیر هندی و شکر همه را مساوی مخلوط و نرم بسایید و روزی چند مرتبه هر بار مقداری از آن را در دهان بپاشید. پس از کمی صبر کردن بیرون کنید و 15 دقیقه بعد مقداری گلاب و سرکه را مخلوط و در دهان غرغره کنید.
• هر صبح، ظهر و شب مقداری پوست هلیله ی زرد کوبیده را در آب خیسانده ی تمر هندی مخلوط و قبل از غذا بخورید و بعد از هر غذا نیز شربت گل بنفشه بنوشید.
• رب اصل سوسس، نشادر و مرمکی را به طور مساوی مخلوط و بسیار نرم بسایید. روزی سه مرتبه روی قارچ زبان بپاشید و 20 دقیقه بعد از آن، آب توت سیاه یا آب جوشانده ی سماق یا آب جوشانده ی برگ زیتون و یا آب جوشانده ی عدس مقشر شده یا آب جوشانده ی گلنار فارسی، گل محمدی و گز مازوج و یا حنا را با گلاب مخلوط و در دهان گرفته و غرغره کنید.
• سماق، تخم گشنیز، عدس مقشر، صندل سرخ، فوفل و برگ حنا را بسایید و با گلاب مخلوط و روزی چند مرتبه در دهان غرغره کنید.
• کتیرا و تباشیر از هرکدام 5 گرم، نشاسته 10 گرم و شکر 15 گرم همه را مخلوط کرده، بسایید و روزی چند مرتبه هر بار مقداری از آن را روی قارچ زبان بپاشید.
• تکمه های گل محمدی و گل بوددران از هرکدام 2 مثقال، جو مقشر شده و برگ مورد از هرکدام 20 گرم همه را مخلوط و بجوشانید. هر صبح، ظهر و شب هر بار مقداری از آن را در دهان بگیرید و غرغره کنید.
• گل محمدی، آمله مقشر و پوست هلیله ی زرد از هرکدام 1 مثقال، مغز ناخنک، گل بومادران، گل بنفشه و برگ مورد از هرکدام 2 مثقال مخلوط و نیم کوب کنید. سپس آن را به هفت قسمت تقسیم و هر قسمت را یک روز بجوشانید. آب صاف کرده ی آن را چند مرتبه در طول روز در دهان گرفته و غرغره کنید.
شقاق زبان
برای درمان شقاق لسان و یا دریدگی زبان مقداری توت کال را بکوبید و با سرکه مخلوط کنید و بر آن ضماد نمایید.
• گاه گاهی خیار بزرگی را دو نیم کرده و وسط آن را بر هم بمالید تا کف کند و آن کف را روی زبان بمالید.
• روزی چند مرتبه هر بار مقداری سه پستان و یا دانه های اسپرزه را در دهان بگیرید و مزمزه کنید.
• غذاهای ملین بخورید و دایم ماءالشعیر یا آب جوشانده ی جو را بنوشید.
---------------------------------
منبع مقاله: حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم./ به نقل از راسخون