بيش از نيم ميليون نفر در آمريکا به خاطر عفونت HIV مي ميرند و در حال حاضر بيش از يک ميلوين نفر با اين ويروس زندگي مي کنند، اما برخي از افراد مبتلا شده به ويروس HIV هيچ وقت دارو دريافت نمي کنند و هيچ وقت نيز به علت اين ويروس، بيمار نمي گردند. سيستم ايمني اين جمعيت کوچک (شايد حدود 50000 نفر) به نحوي ويروس را براي مدت زمان طولاني کنترل مي کند. البته به طور عادي پاسخ انسانها به بيماريها يک توزيع نرمال يا زنگوله اي شکل دارد. (يعني عده کمي بسيار حساس و عده کمي مقاوم هستند و اکثريت جامعه در بين اين دو حالت قرار مي گيرند) اما کشف اينکه چگونه افراد اين ويروس را کنترل مي کنند، يکي از بزرگترين رازها در شيوع جهاني ايدز است. حل اين راز شايد راه جديدي براي جلوگيري و درمان عفونت HIV باز کند. در حال حاضر چندين گروه پژوهشي نيز به دنبال پاسخ اين سوال هستند.
به طور معمول اگر يک سال بعد از عفونت HIV دارو درماني آغاز نشود، افراد در هر ميلي ليتر از خون خود ده ها يا شايد صدها هزار نسخه از ويروس خواهند داشت که بيش از 3/4 سلولهاي ايمني نوع CD4 آنها نابود شده است. اما افرادي هستند که سرعت پيشرفت بيماري در آنها کمتر از متوسط جامعه است. اين افراد را مي توان به دو دسته تقسيم نمود: افرادي که 10 سال بعد از آلودگي در هر ميلي ليتر خون خود فقط 50 تا 2000 عدد از ويروس را دارند و مقدار CD4 آنها نيز تغيير نمي کند و يا شايد گاهي به طور معني داري کاهش يابد. گروه ديگر افرادي هستند که مقدار ويروس در هر ميلي ليتر خونشان کمتر از 50 عدد است و سلولهاي CD4 آنها حتي پس از مرگ يک دهه از زمان عفونت کاهش نيافته است.
البته بررسي افراد مشکل است، چون آزمايش ابتلا به HIV از آزمايشهاي معمول پزشکي نيست. به طور تقريبي 1/4 تا 1/3 افرادي که به HIV مبتلا مي شوند، از آلودگي خود خبردار نمي شوند و بسياري فقط زماني آگاه مي گردند که علائم عفونت بارز مي شود و آن هم در مرحله پيشرفته بيماري ايدز است. در نتيجه تعدادي از افراد مقاوم در بين آنهايي که اطلاعي از وضعيت بيماري خود ندارند، قرار مي گيرند و عده اي ديگر نيز شايد قبل از اينکه نياز به درمان پيدا کنند تحت درمان قرار مي گيرند. پزشکان و بيماران نيز اطلاع کافي در مورد اين نوع از پاسخ ندارند و اينکه بيماران را بايد به کجا ارجاع دهند تا در اين بررسي شرکت کنند.

نقش ژن ها

ويروس در افرادي که بيماري را کنترل مي نمايند آهسته تر از افراد عادي توليد مي شود. البته اين بدان معني نيست که ويروس آلوده کننده اين افراد از نوع کم خطر است، بلکه سيستم ايمني آنها اين ويروس را کم خطرتر مي نمايد. ژنهاي ميزبان که چگونگي پاسخ سيستم ايمني به تمام بيماريها دارند. الل هاي گوناگوني مانند الل 5701*HLAB با روند پيشرفت بيماري در افراد عادي و آنهايي که بيماري را کنترل مي نمايند مرتبط هستند. پژوهشگران براي يافتن علت کنترل بيماري، ژنها و سيستم ايمني حدود 1600 نفر از افرادي که بيماري را کنترل کرده اند، مورد بررسي قرار دادند. در بررسيهاي انجام شده 90 درصد افراد مقاوم داراي اين الل بوده اند.
در اينجا تنها ويروسهايي مي توانند از دست سيستم ايمني فرار نمايند و زنده بمانند که دچار جهش شده اند، اما اين جهش ممکن است سبب گردد که ويروسها توانايي ورود به سلولها يا ادغام شدن با DNA سلول را از دست بدهند.
همچنين سلولهاي ايمني نوع CD8 که بيشترين نقش را در مقابله با ويروس HIV دارند، در افرادي که بيماري را کنترل کرده اند بيشتر هستند و کارايي بالاتري دارند. اين سلولها در افراد مقاوم پروتئين پرفورين و گرانزيمز بيشتري توليد مي کنند که مرگ سلولي را سبب مي شوند. در نتيجه قدرت نابودکنندگي آنها 40 درصد بيشتر از سلولهاي مشابه در افرادي است که بيماري به طور عادي سير خود را طي مي کند.
چيزي که در اين بررسيها مشخص شده اين است که کنترل HIV از طريق يک مسير ژنتيکي نيست و احتمالاً از مسيرهاي گوناگوني که هر يک با عوامل محيطي و ژنتيکي خاص خود ترکيب مي شوند، اين امر اتفاق مي افتد. پس ژنهاي ميزبان شرط لازم و کافي براي توضيح مقاومت برخي از افراد نمي باشند. پژوهشگران اميدوارند که با شناسايي افراد مقاوم بيشتر و بررسي آنها، بتوانند نقش ژنهاي خاص را در اين امر مشخص نمايند.

بروز التهاب تا چه اندازه موثر است؟

يک گروه از محققان در دانشگاه کاليفرنيا در حال بررسي نقش التهاب و فعال شدن سيستم ايمني در پيشرفت بيماري HIV هستند. اين فرضيه زماني آغاز شد که بعد از تزريق مقدار زيادي از ويروس SIV (جد ويروس HIV) به نوعي از ميمون به نام Sooty managabeys که فعاليت سيستم ايمني کمي دارند، پيشرفت بيماري ديده نشد و آنها به اندازه حيوانهاي آلوده نشده زندگي نمودند. اما زماني که همين مقدار ويروس به نوع ديگري از ميمون به نام rhesus macaque که سيستم ايمني مشابه انسان دارد، تزريق گشت در آنها يک کاهش شديد در سلولهاي ايمني نوع CD4 و بروز بيماري ايدز ديده شد. تفاوت بين اين دو نوع ميمون ميزان فعال شدن سيستم ايمني بود. در ميمون دوم بيش از 60 درصد سلولهاي نوع CD8 فعال شدند که غيرعادي است، چون به طور معمول در حدود 10 درصد اين سلولها در آنهايي که مبتلا نشده اند فعال شدند.
به نظر مي رسد ميزان فعال شدن سيستم ايمني يک عامل پيشگويي کننده در مورد چگونگي سرعت پيشرفت بيماري HIV باشد. فعال تر شدن اين سيستم در افرادي که HIV را کنترل مي کنند، به ميزان معني داري کمتر است. البته در اين گروه علي رغم اينکه توليد مثل ويروس کنترل مي گردد، اما هنوز سطح التهاب بالا مي باشد که اين امر بدون عواقب نخواهد بود. مدت مديدي است که تصور مي گردد التهاب در بروز بيماري هاي قلبي-عروقي و سرعت بخشيدن به روند پيري نقش دارد.
در حال حاضر اين پژوهشگران در حال بررسي پيري زودرس در افراد مبتلا به HIV هستند و اين بررسي حتي در مورد آنهايي که تحت درمان مي باشند نيز انجام مي گردد. سيستم ايمني اين افراد مشابه افراد بسيار پير است. همچنين اين افراد به طور معمول در سن هاي کمتر دچار بيماري هاي قلبي - عروقي و سرطان مي گردند که به طور عادي با روند پيري ارتباط دارند.

اميدهايي براي توليد واکسن
 

يکي از دستاوردهاي ممکن در اين پژوهش، توليد واکسن HIV است. واکسنهاي موسوم، سيستم ايمني را در طول زمان تحريک مي کنند و آن را آماده مي نمايند تا به عامل بيماري زايي که هنوز وارد نشده است، پاسخ دهد. واکسن ها سطح بالاتري از پاسخ را نسبت به مقداري که به طور طبيعي بدن با آن مواجه مي شود، ايجاد مي کنند تا بدن بهتر با مهاجمان مقابله نمايد. اما اگر نکته کليدي در بيماري HIV تحريک شديد پاسخ سيستم ايمني باشد، در نتيجه شايد واکسنهاي پيشگيري کننده به جاي تحريک واکنشهاي ايمني بايد آن را سرکوب نمايد.
منابع :
-scientific American/ November 18,2009
ترجمه : دکتر برديا جمالی
- نشريه اطلاعات علمی