مقدمة
باسمه تعالى رگشناسى بجاى معرفة النبض بکار رفته همچنانکه گیاه شناسى و زمین شناسى را بجاى معرفة النبات- و معرفة الارض استعمال میکنند. و مقصود از آن تشریح رگها یا علم وظائف اعصاب نیست بلکه مقصود علم باحوالى است در رگ جنبنده که آن را بتازى نبض خوانند. و کلمه «رگ» گر چه بر حسب لغت لفظى عام است و هر عصبى را از ورید و شریان شامل میشود، ولى مصنف خود آن را در همین رساله گاهى بمعنى حال روح و گاهى بمعنى دو حرکت انقباض و انبساط که نبض خوانند استعمال کرده [1]، پس ما از فحواى گفتار خود او در مقدمه همین رساله که یکجا گوید: «فرمان علاء الدوله بمن آمد که اندر دانش رگ کتابى کن جامع» و جاى دیگر گوید: «علم رگ» بدست آوردیم و شایسته دانستیم که این رساله در پارسى «رگشناسى» نامیده شود، همچنانکه نویسندگان عربى هم چون رساله را خوانده و دیده اند که مؤلّف نامى بر آن ننهاده ولى از حالات نبض سخن میگوید: آن را «رسالة فى النبض» نامیده اند.
رگشناسى ابن سینا یعنى رساله حاضر در اسفند ماه 1316 شمسى با مقدمه و تصحیح و تحشیه این بنده بر حسب اشاره وزیر فرهنگ وقت دانشمند عالى قدر بزرگوار جناب آقاى على اصغر حکمت استاد دانشگاه طهران بچاپ رسید.
و اکنون که هزارمین سال میلاد ابن سینا مصنّف این رساله فرا مى رسد و انجمن آثار ملى مقدّمات جشن هزاره وى را فراهم میکنند بر حسب همان حکمت که مقتضى این جشن است لازم مینمود- که نخست تصنیفهائى که شیخ ابن سینا بزبان مادرى خویش ساخته است بدسترس عموم گذارده شود، تا هم ایرانیت- و دلبستگى وى بهم میهنان خویش که نزد اهل دانش پیدا است بر همگان هویدا گردد، و هم خداوندان ذوق و فهم که بزبان پارسى بهتر آشنا هستند و بکتب فارسى انس دارند با نمونه افکار و اندیشه هاى او قدرى آشنا شوند، و بیشتر وى را قدر شناسند.
رگشناسى نیز یکى از آن تصنیفها بود که میباید با صورت و معنى نیکوتر، و مقابله و تصحیح کاملتر، بمعرض استفاده در آید. فلهذا مؤسسین محترم و هیأت مدیره انجمن آثار ملى این ضعیف را بتصحیح و نشر مجدّد آن مأمور فرمودند و از این رو این رساله که در چاپ سابق با دو نسخه مقابله و تصحیح و نشر شده بود، اینک پس از مقابله با چهار نسخه- و تجدید نظر در تصحیح پیشین بتفصیلى که خواهد آمد بچاپ رسید، و بپیشگاه اهل دانش تقدیم شد، امید است که بدیده قبول بنگرند، و اگر سهو و نسیانى رو داده است اصلاح فرمایند. و ما نخست بخشى مفید از مقدّمه چاپ نخستین را با اندک تصرفى در اینجا میآوریم، پس از آن بذکر چگونگى تصحیح این چاپ میپردازیم.