باروری به توانایی، قابلیت یا حالت بارور شدن اشاره دارد. این اصطلاح را باید از قابلیت ایجاد حاملگی در هر ماه متمایز دانست. در جوامعی که تنظیم خانواده و پیشرفت های شغلی در اولویت قرار دارد خانم ها ممکن است بارداری را به  تعویق بیندازند. در نتیجه این خانم ها ممکن است با دشواری در باردار شدن، افزایش ریسک سقط و در نهایت نشانه های ناباروری در زنان رو به رو شوند.
 

تعریف ناباروری
ناباروری چیست؟ در صورت داشتن نزدیکی محافظت نشده به مدت یک سال و عدم بارداری (صرف نظر از علت آن) ناباروری تعریف خواهد شد. ده تا پانزده درصد زوج ها در سنین باروری به این مشکل دچار هستند. به طور کلی شیوع ناباروری در پنجاه سال گذشته به نرخ پایداری رسیده است. با افزایش سن خانم ها شاهد افزایش نرخ بروز ناباروری در زنان هستیم.
باروری به توانایی، قابلیت یا حالت بارور شدن اشاره دارد. این اصطلاح را باید از قابلیت ایجاد حاملگی در هر ماه متمایز دانست. در جوامعی که تنظیم خانواده و پیشرفت های شغلی در اولویت قرار دارد خانم ها ممکن است بارداری را به تعویق بیندازند. در نتیجه این خانم ها ممکن است با دشواری در باردار شدن، افزایش ریسک سقط و در نهایت نشانه های ناباروری در زنان رو به رو شوند. خانم های بالای سی و پنج سال در صورتی که بعد از چهار  تا شش ماه تلاش برای باردار شدن نتیجه ای حاصل نکنند باید ارزیابی هایی کاملی در مورد آن ها انجام شود؛ زیرا ممکن است ذخایر تخمدان در آن ها کاهش یافته باشد و پاسخ این افراد به درمان ناباروری کمتر از حد مطلوب باشد.
دستاوردهای مهم در درمان ناباروری زنان سبب شده تا تعداد زیادی از بیماران با استفاده از تکنیک های کمک باروری باردار شوند. خانم هایی که در گذشته لوله های فالوپ خود را بسته اند یا خانم هایی که مشکلاتی در لوله های فالوپ وجود دارند می توانند با استفاده ازلقاح آزمایشگاهی باردار شوند. به همین نسبت پیشرفت هایی نیز در کمک باروری مردان ایجاد شده است که به درمان ناباروری در مردان کمک می کنند. برای مثال تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم می تواند در مردانی موثر باشد که تعداد اسپرم کمی دارند و یا در مسیر انتقال اسپرم دچار انسداد هستند.
عوامل ناباروری در مردان ، عوامل ناباروری در زنان
عوامل ناباروری چیست؟ تولید مثل مستلزم یکپارچگی و انسجام در مسیر تناسلی مرد و زن می باشد. این انسجام شامل موارد زیر می باشد:
1)آزاد شدن نرمال تخمک پیش از تخمک گذاری
2)تولید کافی اسپرماتوزوآ
3)انتقال نرمال گامت به لوله های فالوپ (جایی که باروری اتفاق می افتد)
4)انتقال بعدی رویان در حال تقسیم به حفره اندومتر به منظور لانه گزینی و رشد
ناباروری می تواند تحت تاثیر عوامل موثر زنانه یا مردانه باشد. فاکتورهای زنانه و مردانه در سی و پنج درصد موارد ناباروری دخالت دارند. ترکیبی بیش از یک فاکتور مردانه و چند فاکتور زنانه می تواند در ایجاد بیست درصد ناباروری ها دخالت داشته باشد. در ده درصد موارد نیزناباروری به علت مشخص روی می دهد. در برخی موارد که ناباروری دلیل مشخصی ندارد وجود برخی جهش ها و یا عدم حضور برخی ژن ها می تواند در ایجاد ناباروری نقش داشته باشد.
علل موثر در ناباروری
فاکتورهای مربوط به شیوه زندگی نیز می تواند در افزایش ریسک ناباروری دخالت داشته باشد. از جمله این فاکتورها می توان به فاکتورهای محیطی و یا شغلی اشاره کرد. تاثیرات سمی ناشی از تنباکو و مواد مخدری مانند ماری جوآنا و رژیم های غذایی نامناسب نیز می تواند در ایجاد ناباروری دخالت داشته باشند.
علل موثر در ناباروری در زنان
علل موثر زنانه که در ناباروری زنان نقش دارند می تواند به چند دسته تقسیم شود. در ادامه لیستی از طبقه بندی فاکتورها ارائه شده سپس به مشروح هر یک خواهیم پرداخت.
عوامل ناباروری در زنان می توانند با فاکتورهایی که در ادامه لیست می شود ارتباط داشته باشند:    
1)سرویکال (دهانه رحم): انسداد یا ناهنجاری در تماس مخاط-اسپرم
2)رحمی: نواقص اکتسابی یا مادرزادی که می تواند بر لایه های رحم (اندومتر یا میومتر) تاثیر بگذارد. این مشکلات می تواند با ایجاد ناباروی اولیه، از دست رفتن بارداری و یا زایمان زودرس ارتباط داشته باشد.
3)تخمدان: تغییر در فراوانی و دوره های چرخه های قاعدگی و نارسایی در تخمک گذاری شایع ترین علت ناباروری در زنان می باشد
4)لوله های فالوپ: وجود ناهنجاری یا آسیب به لوله های فالوپ که می تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد.
5)پریتونئال: نواقص آناتومیکی یا اختلالات عملکردی فیزیولوژیک (مانند عفونت، چسبندگی ها و یا توده های آدنکس)
ناباروری سرویکال (دهانه رحم)
ناباروی به دلیل مشکلاتی که در دهانه رحم وجود دارد می تواند انسداد یا ناهنجاری هایی را شامل شود که در ارتباط بین مخاط- اسپرم نقش دارند. دهانه رحم نقش مهمی را در انتقال اسپرم بعد از نزدیکی ایفا می کند. پنج تا ده درصد ناباروری در زنان به دلیل نواقص موجود در دهانه رحم اتفاق می افتد. تولید و مشخصات مخاط دهانه رحم بر اساس غلظت استروژن در طول فاز آخر فولیکولار تغییر می کند
1)در آغاز چرخه قاعدگی مخاط دهانه رحم ویسکوز می باشد. مخاط ساختاری شبکه مانند را ایجاد می کند که امکان عبور اسپرم را نمی دهد.
2)ترشح مخاط در طول میانه های فاز فولیکولار افزایش می یابد و بیست و چهار تا چهل و هشت ساعت قبل از تخمک گذاری به حد ماکزیمم خود می رسد.
3)غلظت نمک و آب افزایش می یابد و مشخصات مخاط به لحاظ فیزیکی تغییر می کند. مخاط آبکی تر می شود؛ زیرا غلظت سدیم کلراید در آن افزایش یافته است.
4)تغییرات مخاط دهانه رحم به نحوی است که اسپرم می تواند وارد آن شود.
5)مخاط دهانه رحم به نحوی است که اسپرم های غیر نرمال را فیلتر می کند، هم چنین مانع از ورود آلودگی های موجود در مایع منی می شود.
ترشح مخاط می تواند در اثر تغییرات هورمونی و برخی داروها تغییر کند. دارویی مانند کلومیفن سیترات تولید مخاط را کاهش می دهد. هیپواستروژنیسم می تواند سبب ضخامت مخاط دهانه رحم شود که این امر عبور اسپرم را مختل می سازد. 
انسداد دهانه رحم می تواند با انسداد عبور اسپرم از دهانه رحم به حفره درون رحمی سبب ناباروری شود. انسداد دهانه رحم ممکن است مادرزادی بوده و یا در اثر عوامل محیطی مانند عفونت ها، جراحی ها، هایپواستروژنیسم و رادیوتراپی روی دهد.
مشکلات رحم در ناباروری
رحم مقصد نهایی رویان می باشد. رویان در رحم لانه گزینی کرده و تا زمان زایمان در آن محل شروع به رشد می کند. بنابراین فاکتورهای رحمی می تواند در ایجاد ناباروری اولیه یا از دست رفتن بارداری و یا زایمان زودرس دخالت داشته باشند. فاکتورهای رحمی می تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد. فاکتورهای مربوط به اندومتر یا میومتر در ایجاد دو تا پنج درصد ناباروری ها دخالت دارند.
ناهنجاریهای مادرزادی رحمی 
شایع ترین ناهنجاریهای مادرزادی رحمی در طول چهل سال گذشته در اثر تماس با برخی داروها و ترکیبات شیمیایی ایجاد شده است. در گذشته ترکیبی به نام diethylstilbestrol که برای درمانی بیمارانی با سابقه سقط های مکرر استفاده می شد در ایجاد برخی ناهنجاری هایی در دهانه رحم، حفره اندومتریال و ناهنجاری هایی در لوله فالوپ موثر است.
نواقص اکتسابی
اندومتریوز می تواند منجر به ضایعات درون رحمی شود که حفره اندومتر را تخریب می کند. بقایای جفت نیز می تواند پولیپ های وابسته به جفت را همراه داشته باشد.
فیبروئید های رحمی یا فیبروم رحم و سابموکوزال نیز بسیار شایع است و بیست و پنج تا پنجاه درصد خانم ها را تحت تاثیر قرار می دهد. این ضایعات هم چنین در بروز لانه گزینی ناموفق، سقط، زایمان زودرس و پارگی جفت دخالت دارند.
عوامل ناباروری تخمدان
فرایند تخمک گذاری زمانی طی مراحلی آغاز می شود:
1)محور هیپوتالاموس- هیپوفیز-تخمدان بالغ شده و هورمون محرک فولیکول و هورمون لوتئینیزه تحت تنظیم هورمون آزاد کننده گنادوتروپین ترشح شوند.
2)از بین فولیکول های موجود در هر ماه تنها یک تخمک انتخاب شده و به مرحله پیش از تخمک گذاری می رسد.
3)در طول ایجاد فولیکول مقدار استرادیول افزایش می یابد و ترشح هورمون محرک فولیکول دچار کاهش می شوند.
4)استرادیول منجر به افزایش مقدار هورمون لوتئینیزه می گردد و فرایند تخمک گذاری آغاز می شود.
اختلال در عملکرد تخمدان به صورت تغییر در فراوانی و دوره چرخه های قاعدگی تعریف می شود. چرخه قاعدگی به طور نرمال بیست و پنج تا سی و پنج روز به طول می انجامد که البته به طور میانگین چرخه ها بیست و هشت روزه می باشد. ناتوانی در تخمک گذاری یکی از شایع ترین علل ناباروری در زنان می باشد. فقدان تخمک گذاری می تواند با بروز آمنوره اولیه و ثانویه یا الیگوآمنوره ارتباط داشته باشد.
یکی از شایع ترین علل آمنوره ثانویه نارسایی دائم تخمدان می باشد که سبب می شود عملکرد تخمدان تا سن چهل سالگی از دست برود. الیگوآمنوره نوعی اختلال در محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- تخمدان می باشد که یکی از شایع ترین اختلالات مربوط به تخمدان می باشد که با بروز ناباروری در زنان ارتباط دارد. بیمارانی که به این اختلال دچار هستتند چرخه های قاعدگی نامنظمی را نشان می دهند و ممکن است سابقه ای از خونریزی های رحمی و یا طولانی شدن دوره های خونریزی را داشته باشند. این بیماران هم چنین علائمی از آکنه، هیرسوتیسم، طاسی و یا هایپرآندروژنیسم را نشان می دهند. چاقی پیش آگهی این بیماری را تشدید می کند. این بیماران معمولا عقیم نیستند اما قدرت باروری در آن ها کاهش می یابد. هم چنین ریسک از دست رفتن بارداری نیز در این افراد بالا است. بسیاری از این خانم ها به سندرم تخمدان پلی کیستیک دچار هستند.
ناباروری در زنان و افزایش سن
شیوع ناباروری در زنان با افزایش سن به طور فزاینده ای افزایش می یابد. علاوه بر این با افزایش سن دفعات نزدیکی کاهش یافته هم چنین استفاده از داروهای هورمونی ضد بارداری نیز افزایش می یابد.
ناباروری زنان و نقش لوله فالوپ
لوله های فالوپ نقش مهمی را در باروری ایفا می کنند. ناهنجاری یا آسیب به لوله های فالوپ می تواند با باروری تداخل داشته باشد و مسئول لانه گزینی های ناهنجار و ایجاد بارداری های اکتوپیک نیز می باشد. آسیب های موجود در لوله فالوپ که می تواند در ایجادناباروری زنان دخالت داشته باشد می تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد. بستن لوله های فالوپ یا انجام سالپینگکتومی می تواند از عوامل اکتسابی محسوب شود.
فاکتورهای پریتونئال
رحم، تخمدان ها و لوله های فالوپ فضای مشترکی را با حفره پریتونئال ایجاد می کنند. نواقص آناتومیکی یا اختلال در عملکرد فیزیولوژیک حفره پریتونئال (مانند عفونت ها، چسبندگی ها و توده های آدنکس) می تواند در ایجاد ناباروری در زنان نقش داشته باشد.بیماری التهابی لگن، چسبندگی پریتونئال که می تواند در نتیجه جراحی های قبلی در لگن ایجاد شود، اندومتریوز و پارگی کیست های تخمدانی همگی می تواند تحرک لوله های فالوپ را مختل کرده یا انسدادی را به همراه داشته باشند. میوم های بزرگ، توده های لگنی یا انسداد می تواند در عملکرد نرمال برداشت تخمک ها تاثیر بگذارند. توده های تخمدانی،  تخمدان را به نحوی احاطه می کنند که آزادسازی نرمال تخمک به هنگام تخمک گذاری را مختل می کنند و بنابراین به فاکتوری در ایجاد ناباروری تبدیل می گردند.
بیماری التهابی لگن
بیماری التهابی لگن می تواند با عفونت گنوره ارتباط داشته باشد. عفونت گنوره نقش مهمی را در بیماری های مربوط به لوله های فالوپایفا می کند ولی باید در نظر داشت بیماری دیگری به نام کلامیدیا نیز در این میان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در اثر افزایش اپیزودهای بیماری التهابی لگن احتمال بروز آسیب به لوله های فالوپ افزایش می یابد. برای مثال در اولین اپیزود احتمال بروز آسیب سی و چهاردرصد می باشد اما در اپیزود دوم و سوم این احتمال به پنجاه و چهاردرصد می رسد.
ناباروری در مردان و علل موثر در آن
برای بررسی دلایل ناباروری ابتدا بررسی عوامل موثر بر ناباروری در هر دو جنس مورد بررسی قرار خواهد گرفت. فاکتورهای موثر درناباروری در مردان عموما در دسته های زیر قرار دارد:
1)بیماری های مادرزادی یا اکتسابی در هیپوتالاموس، هیپوفیز یا ارگان های محیطی که بر محور ارتباطی هیپوتالاموس- هیپوفیز تاثیر می گذارند.
2)بیضه که می تواند دلایل ژنتیکی یا غیر ژنتیکی داشته باشد.
3)عوامل موثری که بر انتقال نرمال اسپرم در سیستم مجرایی تاثیر می گذارند.
عواملی که می تواند بر قدرت باروری هر دو جنس تاثیر داشته باشد عبارت است از:
4)فاکتورهای شغلی و محیطی
5)تاثیرات سمی ناشی از تنباکو، ماری جوآنا یا سایر مواد
6)ورزش بیش از حد
7)رژیم غذایی نامناسب به منظور اضافه وزن و یا از دست دادن وزن
8)افزایش سن
ارزیابی ناباروری
برای پاسخ به این پرسش که علت ناباروری چیست؟ ارزیابی ناباروری بسیار حائز اهمیت است. به طور کلی ناباروری مشکلی است که می تواند هر دو جنس را درگیر کند. در صورتی که زوجین کمتر از یک سال برای باردار شدن تلاش کرده باشند انجام تست های  تشخیص ناباروری در مردان و زنان لزومی نخواهد داشت، مگر آن که افراد سنی بالای سی و پنج سال داشته باشند یا این که فاکتورهایی خطری مانند اندومتریوز، تماس با ماده شیمیایی به نام diethylstilbestrol، سابقه ابتلا به بیماری های التهابی لگن یا سابقه جراحی لگن را دارا باشند. ارزیابی کامل به منظور بررسی علل ناباروری در زنان و مردان بر اساس چرخه قاعدگی خانم ها انجام می شود.
به دست آوردن سابقه پزشکی از هر دو جنس گامی اساسی در تست ناباروری محسوب می شود:
1)در دست داشتن کپی از سوابق پزشکی هر دو جنس
2)پر کردن برخی پرسش نامه ها
3)جزئیاتی در مورد نوع ناباروری (اولیه یا ثانویه) و طول مدت آن
4)سابقه بارداری قبلی و نتایج آن، بازه های زمانی بین بارداری ها، بررسی میزان هورمون گنادوتروپیم جفتی انسان، داده های مربوط به سونوگرافی و حضور یا عدم حضور ضربان قلب جنین
5)سابقه ناباروری قبلی و درمان آن، جزئیاتی در مورد دفعات نزدیکی، استفاده از لوبریکانت ها که می تواند حاوی ترکیبات اسپرم کش باشد، استفاده از ترکیبات واژینال بعد از نزدیکی و یا حضور هر گونه اختلال در عملکرد جنسی
6)بررسی سابقه قاعدگی خانم ها، فراوانی آن و الگوهای قاعدگی از زمان منارک، تغییرات وزنی، هیرسوتیسم، طاسی مو و آکنه
7)بررسی سابقه پزشکی مردان از جمله نتایج به دست آمده از تست های قبلی که به آنالیز مایع منی پرداخته است، سابقه ناتوانی جنسی، انزال زودرس، تغییر در میل جنسی، سابقه ضربه یا آسیب به بیضه، روابط قبلی، سابقه بارداری قبلی با شریک جنسی قبلی و وجود فرزند از شریک جنسی قبلی
8)بررسی سابقه ابتلا به بیماری های مقاربتی در هر دو جنس، بررسی انجام جراحی هایی که به منظور پیشگیری از بارداری انجام می شود (مانند وازکتومی و یا بستن لوله های فالوپ)، شیوه زندگی، سابقه مصرف الکل، تنباکو و داروهای مخدری (مقدار و دفعات مصرف)، شغل و فعالیت های فیزیکی
9)سابقه درمان های پزشکی به هر دلیلی که انجام شده و یا در حال انجام می باشد و وجود هر گونه آلرژی
10)بررسی موارد مربوط به سیستم ترشحی و غدد یا مشکلاتی در سیستم ایمنی که می تواند با بروز ناباروری در ارتباط باشد.
معاینات و تشخیص ناباروری
معاینات و تشخیص ناباروری می تواند موارد زیر را شامل شود:
1)به دست آوردن سابقه پزشکی روتین از فشار خون، ضربان قلب و دما بدن
2)بررسی قد و وزن و محاسبه شاخص توده بدن، اندازه گیری گستردگی بازوها
3)ارزیابی سر و گردن:
4)وجود exophthalmos (بیرون زدگی غیر طبیعی چشم ها) که می تواند با هایپرتیروئیدیسم ارتباط داشته باشد.
5)وجود اپیکانتوس، قرار گرفتن گوش ها و خط مو در حالتی پایین تر از حالت طبیعی که می تواند با ناهنجاری های کروموزومی ارتباط داشته باشد.
6)بزرگی غده تیروئید که می تواند نشان از اختلال در عملکرد تیروئید باشد.
7)بررسی پستان: رشد سینه بررسی شده و وجود توده ها و ترشحات غیر نرمال در پستان ها و مخصوصا گالاکتوره نیز بررسی خواهد شد.
8)ارزیابی های شکمی: بررسی توده های غیر نرمال در سطح هایپوگاستریوم
9)ارزیابی های ژنیکولوژیک: ارزیابی توزیع مو، اندازه کلایتوریس، غدد بارتولین، ساختار لابیا و بررسی هر گونه ضایعاتی که می تواند نشان دهنده وجود بیماری های مقاربتی جنسی باشد.
10)معاینه با استفاده از اسپکولوم: در این معاینات احتمال بیماری هایی مانند گنوره و کلامیدیا بررسی شده هم چنین احتمال وجود انسداد سرویکال (دهانه رحم) نیز بررسی می شود.
11)معاینات دو دستی رحم: در این معاینات اندازه دهانه رحم، موقعیت رحم و کنار گذاشتن احتمال فیبروئید های رحمی، توده های آدنکس، ندول های لگنی (که می تواند نشان دهنده وجود عفونت یا اندومتریوز باشد) هم چنین ارزیابی سپتوم واژن و بررسی سایر نواقص احتمالی انجام می شود.
12)ارزیابی های دست ها و پاها: وجود ناهنجاری های مانند کوتاهی انگشتان می تواند نشان دهنده ناهنجاری های کروموزمی و سایر نواقص مادرزادی باشند.
13)ارزیابی های درماتولوژیک: بررسی آکنه، هیپرتروکوزیس (hypertrichosis) و هیرسوتیسم می تواند در انجام معاینات حائز اهمیت باشد.
در صورتی که یافته های حاصل از آنالیز مایع منی در مردان یافته های ناهنجاری را نشان دهد در آن صورت متخصص اورولوژی معاینات بیشتری را روی مردان انجام خواهد داد. در این معاینات توجه به موارد زیر اهمیت دارد:
1)جود ناهنجاری های مادرزادی در مسیر تناسلی
2)اندازه بیضه ، انسداد مجرای ادرار و وجود واریکوسل
3)توجه به سابقه قبلی در ترمیم فتق که می تواند منجر به انسداد شریان اسپرماتیک شود.
انواع آزمایشات لازم جهت تشخیص ناباروری
تست های آزمایشگاهی، تصویربرداری و یا جراحی که به منظور تشخیص ناباروری انجام می شوند.
تست هایی که برای تشخیص ناباروری در زنان انجام می شود عبارت است از:
1)سرویکال یا دهانه رحم: تست Postcoital یا Sims-Huhner که امروزه چندان مورد توجه نیست. در این تست ارتباط بین اسپرم و مخاط دهانه رحم مورد بررسی قرار می گیرد.
2)رحم و اندومتر: هیستروسالپینگوگرافی (این تست تشخیصی اغلب به ارزیابی حفره اندومتر می پردازد)، اولتراسونوگرام لگن، سونوگرافی با استفاده از تزریق سالین، انجام ام آر آی از لگن، هیسترسکوپی و بیوپسی اندومتر
3)لوله های فالوپ و پریتونئال: انجام لاپاراسکوپی و هیستروسالپینگوگرافی
4)تخمدان: بررسی میزان پروژسترون و انجام سونوگرافی های روتین به منظور ارزیابی تخمک گذاری، بررسی هورومون های محرک فولیکول و مقدار استرادیول (آزمایش هورمونی زنان)، تست چالش کلومیفن سیترات برای پویایی تخمدان
برای تشخیص ناباروری در مردان چه ارزیابی های آزمایشگاهی لازم است؟
1)آنالیز مایع منی: حجم، مقدار pH، غلظت، میزان تحرک، مورفولوژی، تعداد سلول های سفید خونی
2)تست های عملکرد اسپرم
درمان ناباروری
برنامه درمانی در درمان ناباروری مبتنی بر تشخیص، دوره ناباروری و سن خانم می باشد. درمان فاکتورهای زمینه ای موثر در ناباروری در هر دو جنس می تواند شامل دارو درمانی و یا انجام جراحی و یا ترکیبی از هر دو باشد.
تکنولوژی های کمک باروری
تکنولوژی های کمک باروری به منظور درمان ناباروری انجام می شود و شامل موارد زیر می باشد:
1)لقاح آزمایشگاهی یا (IVF)
2)انتقال گامت به درون لوله های فالوپ یا GIFT
3)انتقال زیگوت به درون لوله های فالوپ یا ZIFT
4)تزریق سیتوپلاسمیک اسپرم یا ICSI
5)تلقیح داخل رحمی یا IUI
6)Cryopreservation اسپرم، تخمک یا رویان (cryopreservation) به فرایندی اشاره دارد که طی آن اندامکی که در معرض آسیب قرار دارد از سرما محافظت می شود).
اگر بارداری در بازه زمانی معقول و مورد انتظار روی ندهد باید ارزیابی های بیشتری انجام شود و برنامه های درمانی جایگزین مانند استفاده از تخمک، اسپرم یا رویان اهدایی مورد توجه قرار گیرد و یا ممکن است برای حمل جنین مادر جایگزین یا رحم اجاره ای در نظر گرفته شود.
دکتران جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی توصیه هایی به افرادی که با مشکل ناباروری روبه رو هستند، می کنند:
1)از مصرف خودسرانه داروهای محرک تخمک گذاری اجتناب کنید.
2)در صورتی که بعد از یک سال نزدیکی بدون جلوگیری باردار نشدید باید به پزشک مراجعه کنید.
3)خانم های بالای سی و پنج سال، دارای سابقه جراحی شکمی و یا آنهایی که قاعدگی نامنظم دارند در صورتی که بعد از شش ماه نزدیکی بدون جلوگیری باردار نشدند باید به پزشک مراجعه کنند.