بر طبق پزشکی قدیم مزاج های انسانی را از نه تا سیزده قسم شمرده اند که این مزاج ها از در هم آمیختگی اخلاط اربعه به دست می آید که عبارتند از: دم، صفرا، سوداء و بلغم.
دم همان خون است صفرا همان کبد است و سوداء همان عصب و بلغم نیز همان هاضمه است.
مزاج های انسانی چهار قسم اصلی دارد: بلغمی که امروزه به آن لنفاوی و مزاج هاضمه می گویند. البته لنفاوی مربوط به متابولیسم و سوخت و ساز است.
مزاج دمی مساوی است با پرخونی و مزاج ریوی.
مزاج سوداوی امروزه به عصبی مشهور است.
مزاج صفراوی نیز امروزه به مزاج کبدی معروف است.
سرد مزاجی یعنی فرد احساس سردی و سرما در جسم خود کند. این حالت در دست و پا بیشتر نمودار است. ترشیجات، بی مزه ها و گس مزه ها جزء سردی ها هستند. از نظر روانی، سرد مزاجی متوسط و شدید موجب کندذهنی و درک ضعیف می شود.
بعضی چیزها موجب افسردگی، بیش فعالی و جنون آنی می شود که عبارتند از ازدیاد چربی خون و استمناء.
بعضی برای گرم مزاجی چهار درجه تعریف می کنند که درجه ی چهارم آن در حوزه ی مسمومیت است. مجموعه ی شیرینی ها و شوری ها و تلخی ها گرم هستند.
عسل شبدر گرمی کمتری دارد. عسل آویشن شیرازی گرمی بیشتری دارد. عسل سیاه دانه از سایر عسل ها گرم تر است. عسل بلادر در حوزه ی مسمومیت است و سالیانه چندین نفر را در انگلستان مسموم کرده می کشد.
در بخش شوری ها نیز درجه ی شوری متفاوت است در نتیجه درجه ی گرمی در آن فرق می کند.
بادام تلخ و دم خیار در موضع گرمی است. البته کافور در عین حال که تلخ است سرد می باشد.
تعادل چهار مزاج اصلی موجب می شود که بهداشت بدن و روان فرد تأمین شود. البته برای ایجاد تعادل در مزاج های دارای خلل باید به درمان روی آورد.
در مزاج صفراوی که جزء مزاج گرم است عوارضی در بدن و روان رخ می دهد. مثلا فرد به ترشیجات گرایش دارد.
از نظر آناتومی حرکت و کالری بدن، کسی که دارای مزاج صفراوی است افت انرژی دارد و دچار عصبانیت آنی می شود و زود هم آرام می شود. عصبانیت صفراوی جزء سرشت و طبیعت چنین فردی می باشد نه جزء تربیت و اخلاق آن. بنا بر این اگر کسی عصبانی است ابتدا باید مزاج او را درمان کرد و بعد به بحث های اخلاقی و رفتار درمانی و مانند آن روی آورد.
اگر مزاج کودکان و نوجوانان صفراوی شود آنها کم اشتها می شوند بنا بر این باید سردی مصرف کنند. سردی بی اشتهایی عصبی را نیز خوب می کند. از این رو، کاهو، دوغ کم چرب و بدون گاز و ماست شیرین، سرکه یک قاشق غذاخوری در بیست و چهار ساعت، آب غوره، آب لیمو ترش، لیمو شیرین، پرتقال و آب آن.
به هر حال باید ابتدا سرشت و مزاج و طبع فرد را تنظیم نمود تا تربیت در او مؤثر واقع شود. امروزه مردم بیشترین آموزش و تعلیم و تعلم را دارند ولی طبع آنها با طبیعت پیرامون آنها سازگار نیست بر خلاف گذاشته که طبع آنها سازگاری بیشتری با محیط داشت هرچند تعلیم و تعلم در آنها کمتر بود.
امروزه بر اثر پرخوری، سوء تغذیه، مصرف اسانس های شیمیایی، مصرف فست فودها مانند سوسیس، کالباس، همبرگر، مصرف غذاهای صنعتی، کم تحرکی، اختلالات روانی شایع مانند دلشوره، دلواپسی، افسردگی، طمع، تجمل گرایی، مصرف گرایی و مصرف بی رویه به نوع اسراف و تبذیر و امثال آن.
------------------
منبع: ارتباط شیعی