آزمایش آنالیز اسپرم معمولاً اولین آزمایشی است که برای بررسی احتمال ناباروری در مردان انجام می شود. در آزمایش آنالیز اسپرم، علاوه بر میزان مایع منی تولیدشده توسط مرد، کمیت و کیفیت اسپرم نیز در نمونۀ مایع منی بررسی می شود. در این مطلب با نحوۀ انجام این آزمایش و موارد لزوم انجام آن آشنا خواهید شد.

آمادگی لازم پیش از انجام آزمایش

اگر پزشک برای شما آزمایش اسپرم تجویز کرده است باید به آزمایشگاهی که امکان انجام این آزمایش را دارد مراجعه کنید. مایع منی شما در آزمایشگاه جمع آوری می شود و مورد بررسی قرار می گیرد.پیش از مراجعه به آزمایشگاه و برای داشتن آمادگی کافی، لازم است نکته هایی را رعایت کنید. پزشک یا آزمایشگاه معمولاً از شما می خواهد که به مدت سه تا شش روز قبل از این آزمایش از هر گونه فعالیت جنسی منجر به انزال پرهیز کنید. این کار کمک می کند تا تعداد اسپرم ها در بالاترین حد خود باشد و همچنین باعث مطمئن تر بودن نتیجۀ آزمایش می شود. همچنین لازم است یک هفته قبل از انجام آزمایش، انزال داشته باشید. نداشتن فعالیت جنسی برای مدت طولانی می تواند منجر به فعالیت کمتر اسپرم شود. ممکن است از شما خواسته شود که از چند روز قبل از انجام این آزمایش سیگار نکشید و حتماً پزشک خود را از مصرف هر نوع دارو یا مکملی مطلع کنید.

چگونگی انجام آزمایش

در آزمایشگاه برای انجام این آزمایش، یک ظرف تمیز در دار در اختیار شما قرار داده می شود و شما می توانید با مراجعه به دستشویی یا اتاق خاصی که ممکن است برای این کار تدارک دیده شده باشد، نسبت به جمع آوری مایع منی در ظرف اقدام کنید. خودارضایی رایج ترین روش برای جمع آوری مایع منی است. در این روش مرد باید خودش با تحریک آلت تناسلی باعث انزال شود. هنگام انزال باید تمام مایع منی در ظرف آزمایشگاه ریخته شود. در این فرایند نباید از هیچ روان کنندۀ حاوی چربی استفاده شود و بهتر است دست ها خوب شسته شده باشد. درصورتی که امکان انزال به تنهایی برای مرد وجود نداشته باشد، در برخی از آزمایشگاه ها همسر می تواند وارد محل مخصوص شود و به او کمک کند. در این حالت آزمایشگاه ها توصیه می کنند به هیچ عنوان هنگام جمع آوری مایع منی، دخولی انجام نشود. این کار ممکن است در نتیجۀ آزمایش تأثیرگذار باشد. اگر مرد بخواهد نمونۀ مایع منی را در خانه جمع آوری کند، باید ظرف را حداکثر یک ساعت بعد به آزمایشگاه یا کلینیک تحویل دهد. هنگام انتقال نمونه باید آن را دور از تابش مستقیم نور خورشید نگه داشت و اجازۀ گرم یا سرد شدن به آن ندهید. برای اینکه دمای نمونه به دمای بدن شما نزدیک باشد، بهتر است هنگام انتقال ظرف را به بدن خود بچسبانید. از آنجا که ممکن است نمونۀ مایع منی در روزهای مختلف متفاوت باشد، ممکن است دو یا سه نمونه در یک دورۀ سه ماهه بررسی شود. این کار به دقیق بودن نتیجۀ آزمایش کمک می کند.

نتایج آزمایش آنالیز اسپرم

توجه داشته باشید که ممکن است در آزمایشگاه های مختلف، مقادیر متفاوتی به عنوان مقدار طبیعی تلقی شود. به همین دلیل، بررسی نتایج آزمایش باید توسط پزشک انجام شود. مواردی که معمولاً در آزمایش اسپرم بررسی می شود در زیر آمده است:

حجم مایع منی: میزان مایع منی خارج شده در یک انزال مورد بررسی قرار می گیرد. مقدار بین ۲ تا ۵ میلی لیتر در هر انزال طبیعی است. پایین یا بالا بودن غیرطبیعی حجم مایع ممکن است منجر به مشکلات باروری شود.

زمان مایع شدن: مایع منی در زمان انزال یک ژل غلیظ است که معمولاً ظرف ۲۰ دقیقه پس از انزال به مایع تبدیل می شود. منظور از زمان مایع شدن منی، مدت زمان لازم برای تبدیل شدن آن از حالت ژله ای به حالت مایع است. زمان مایع شدن بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پس از جمع آوری طبیعی است و زمان طولانی برای مایع شدن منی ممکن است نشانه ای از عفونت باشد.

تعداد اسپرم ها: برای این کار، تعداد اسپرم موجود در هر میلی لیتر از مایع منی خارج شده در یک انزال شمارش می شوند. ۲۰ میلیون اسپرم یا بیشتر در هر میلی لیتر طبیعی است. تعداد بسیار کم اسپرم می تواند باعث ناباروری شود، اگرچه بدین معنا نیست که مرد نمی تواند صاحب فرزند شود؛ مردانی با تعداد اسپرم زیر یک میلیون نیز توانسته اند پدر شوند.

مورفولوژی یا شکل اسپرم: برای این منظور درصد اسپرم هایی که شکل طبیعی دارند اندازه گیری می شود. بیش از ۳۰ درصد از اسپرم ها باید شکل طبیعی داشته باشند. اسپرم می تواند به شکل های غیرطبیعی باشد. اسپرم ها ممکن است دو سر یا دو دُم، دم کوتاه، سر کوچک؛ سر سوزنی یا سر گرد به جای بیضی داشته باشند. اسپرم های غیرطبیعی ممکن است قادر به حرکت به شکل طبیعی یا نفوذ در تخمک نباشند. در هر نمونۀ مایع منی معمولاً تعدادی اسپرم غیرطبیعی یافت می شود، اما داشتن درصد بالایی از اسپرم های غیرطبیعی ممکن است پدر شدن را دشوار کند.

تحرک اسپرم: برای بررسی تحرک اسپرم، آزمایشگاه تعداد یا درصد اسپرم هایی را بررسی می کند که حرکت پیش روندۀ طبیعی دارند. به طور طبیعی بیش از ۵۰ درصد اسپرم ها بعد از یک ساعت باید حرکت طبیعی پیش رونده نشان دهند. اسپرم باید قادر به حرکت پیش رونده از طریق ترشحات دهانۀ رحم برای رسیدن به تخمک باشد. داشتن درصد بالایی اسپرم که نمی توانند به خوبی شنا کنند، ممکن است باروری را دشوار کند.

pH مایع منی: میزان اسیدی یا قلیایی بودن میزان اسپرم را نشان می دهد. pH مایع منی از ۱/۷ تا ۸ طبیعی است. بالا یا پایین بودن غیرطبیعی pH مایع منی می تواند اسپرم را بکشد یا چگونگی حرکت یا نفوذ اسپرم در تخمک را تحت تأثیر قرار دهد.

گلبول های سفید: به طور طبیعی نباید گلبول های سفید در مایع منی وجود داشته باشد. وجود باکتری یا تعداد زیادی گلبول های سفید ممکن است نشانه ای از عفونت باشد.

سطح فروکتوز: فروکتوز یک نوع قند است که انرژی لازم برای فعالیت اسپرم را فراهم می کند.

تعداد کم اسپرم یا وجود نداشتن اسپرم، ممکن است ناشی از عوارضی مانند ورم بیضه، واریکوسل، سندرم کلاین فلتر و پرتودرمانی روی بیضه ها باشد. بیماری ای مانند اوریون نیز می تواند باعث کوچک شدن یا آتروفی بیضه ها شود. اگر تعداد کمی اسپرم در نمونۀ مایع منی وجود داشته باشد یا درصد بالایی از اسپرم ها غیرطبیعی باشند، ممکن است آزمایش های بیشتری انجام شود. آزمایش های دیگر ممکن است شامل اندازه گیری هورمون هایی مانند تستوسترون، هورمون لوتئینه کننده یا LH و پرولاکتین باشد. ممکن است نیاز به بررسی یک نمونۀ کوچک یا همان بیوپسی از بیضه ها باشد تا تعداد اسپرم یا تحرک بسیار کم آن بررسی شود.

عوامل تأثیرگذار بر نتیجه آزمایش

اگر هر کدام از شرایط زیر را دارید، ممکن است قادر به انجام این آزمایش نباشید یا نتایج آن دقیق نباشد:

• مصرف داروهایی مانند سایمتیدین، هورمون های مردانۀ تستوسترون یا زنانۀ استروژن، سولفاسالازین، نیتروفورانتوئین یا برخی از داروهای شیمی درمانی
• مصرف زیاد قهوه، کافئین، نوشابه، الکل، دخانیات و مواد مخدر
• مصرف داروهای گیاهی مانند دوزهای بالای اکیناسه
• سرد شدن نمونۀ مایع منی
• قرار گرفتن طولانی مدت در معرض تشعشعات یا برخی از مواد شیمیایی مانند آفت کش های خاص یا اسپرم کش ها و حرارت
• ناقص بودن نمونۀ مایع منی؛ بیشتر در صورت جمع آوری نمونه با روشی غیر از خودارضایی
• نداشتن انزال بیشتر از یک هفته