بررسی نگرش پرستاران در مورد رعایت حقوق مددجویان در بیمارستانها 

مقدمه:

حقوق بشر مهـمترین بخش از حقـوق افراد است كه به طور مسـاوی به همه افراد بشر تعلق دارد و پیوند دهنـده حق آزادی و حقـوق فردی افـراد است كه بایـد به آن توجه شود. اهـمیت حقوق در اتصـال فكری است كه بین صاحبـان حق و شخص به وجود می آید. برای داشتن حق باید دارای جایگاه اخلاقی بود. حق یك اختیار توجیه شده و یا اجازه ای برای انجـام كار است كه به وظـیفه فرد مربوط مـی شود. حقوق حامی آزادی افراد و مراقبت از آنها است و به تقاضاها و كارهای افراد رسیدگی و خدمت می كند. برایداشتن جایگاه اخلاقـی باید مورد احتـرام بود و هم چنین باید مسئولانه به حقوق دیگران احترام گذاشت و سپس با استفاده از قوانین برای نگاه داشتن جایگاه اخلاقی افراد تلاش كرد.(1)
ایده ای كه حقـوق را به عنوان یـك جایگـاه می داند, ارزش های اجتماعی را نیز به عنوان یك جایگاه اخلاقی می داند و ارزش های اجتماعی را به طور جدی حمایت می كند. افراد جامعه خواهان ارزش های اخلاقی مختلف در مراقبت های پزشكی هستند. آنان خواستار حداقل رنج و مرارت همراه با آزادی انتخـاب هستند. مردم خواستار زندگی طولانـی, برخـورد منصفـانه و كاربـرد وسیـع و بیطرفانه عدالت و نیز خواهان پرهیزكاری و زندگی خوب هستند. (2)
هر فرد بیماری حقوقـی دارد كه این حقـوق توسط پرستـاران برای همه بیمـاران بدون توجه به نژاد, جنسیت, طبقه فرهنگی و اجتماعی, سطح تحصیلات, زبان, سن, ملیت میزان درآمد, وضعیت بالینی, ناتوانی ذهنی یا فیزیكی و یا زمینه مذهبی رعایت مـی شود (3). بحث حقـوق از این جهت اهمیت دارد كه اول مددجو فقط به معنی دریافت كننده خدمات نیست بلكه یك طرف مذاكره, در خدمات و مقاصد مراقبتی مـی باشد. مددجو حق آزادی انتخـاب دارد از جملـه حق او نسبت به نحوه معالـجه است, به این معنا كه ممكن است مددجـو تقاضـا یا ادعای حـق روش خاصـی از معالـجه را داشته باشد. دوم اهمیت هر حقی در این است كه دیگران در مهیا كردن راه های مناسب احقاق آن وظایفی دارند, مثل حق بیمار نسبت به نحوه عمل و معالـجه است و بدین معنی افرادی كه با موارد پزشكی در ارتباط هستند وظایفی را در حمایت از حق بیماران دارند. سوم این كه حقوق افراد با اصـول عدالت در ارتبـاط است و چنین اصولـی با برابری, بـی طرفی و انصـاف در هـم مـی آمیزد. حقوقـی كه براساس عـدالت باشد بر حقوق قانونی كه پایه و اساسی در عدالت ندارد حاكم است و چهارم این كه حق اهمیتی قابل اجرا است, وابستـگان نزدیك فرد بایستـی فرد را در به كار گرفتن حقوقش حمایت كنند. در نهـایت این كه اگر حقی ضایع و یا به نفع دیگری پایمال شود, بایستـی حق فردی كه حقوق وی پایمـال شـده است, جبـران شـود و در صـورت نقـض حقـوق و آزادی باید به جبـران نقض و تخلـف پرداخت (4). 
هر بیمار به عنـوان یك انسـان واحد مطـرح می شود و نیازهای مراقبتی خاص خود را داراست كه بایستی این نیازها توسط كاركنان بهداشتـی با احتـرام به بیمار برآورده شـود (5). بیمـاران حق دارند كه مراقبت های درمانی را به طور مطمئن و به طور محرمـانه دریافت نمایند و مطمئن باشند كه مستندات پرونده آنها به طور محرمانه نگهداری مـی شود و در دستیابی به اطلاعـات پرونده آنها محـدودیت واقعی وجود دارد (6). هم چنین حق دارند كه مراقبت های مطمئن و قابل توجه را بدون هیچ گونه آسیب و زیانی با احترام و با توجه به ارزش هـا و عقـاید دریافت نمـایند (7). آنها حق دارند كه ارائه دهندگان مراقبت های درمانی خود را انتخاب نمایند, به طوری كه به توانند به راحتی به افـراد با كفـایت, برای دریـافت مراقبت هـای درمانی باكیفیت بالا دسترسی داشته باشند (8) و توضیحات لازم را در مورد مراقبت های درمانی, كه براساس طرح مراقبتی دریافت مـی كنند را از پرستار خود سئوال نمایند و اگر بخواهند مراقبت درمانی خود را خاتمه دهند یا آن را رد كنند (9). 
خدایار و همكاران 1379 در پژوهش مشابهی چنین نتیجه گرفتند كه پرستاری از بیمار با رعایت ادب و احترام صورت می گیرد، اما بیمار اطلاعات كافـی دربـاره بیمـاری و درمـان خـود دریـافت نمی دارد. از بیمار رضایت آگاهانه كسب می شود ولی برای حضور بر بالین وی و انجام مـراقبت، معمـولاً از او اجـازه گـرفته نمی شود (10).
در منشورهای بین المللی نیز صریحاً به حقوق مددجـو در بیمارستـان و سایر مراكز بهداشتی و درمانی اشاره شده است و كسانی كه به نوعی با ارایه خـدمت به مددجو درگـیر هستند را ملـزم نموده كه این معیارها را رعایت نمایند.
از آنجـا كه پرستـاران مسئـولیت مراقـبت از بیمـاران را به عهده دارند, حقوقی بر عهده آنان است. به نظر می رسد در بیمارستان ها به علت نوع كار و تعدد وظائف، تعداد كم پرستاران و شیفت های متعـدد آنها، پیچیدگی روش هـای درمان و مـراقبت، ازدحـام بیماران و همراهـان بیمـار در بخش ها به شكل ناخواسته سبب شده به طور كامل حقوق بیماران رعایت نشود. از آنجا كه شناخت و رعایت حقوق بیماران توسط پرستاران در طی ارایه مراقبت هـای پرستـاری از اهـمیت ویژه ای برخوردار است, این مطالعه به منظور تعیین نگرش پرستـاران درباره حقـوق بیمـاران در ابعـاد حق رازداری, حق رعایت احترام, حق قبول یا رد درمان و حقوق بیمار در پژوهش های انسانی در دانشگاه علوم پزشكی همدان سال 82-81 صورت گرفت.

مواد و روش ها:

این پژوهش یك مطالعه توصیفی است كه به صورت, مقطعی انجام شده است. جامعه پژوهش پرستاران شاغل در بخش های بیمارستانی دانشگاه علوم پزشكی همدان و محیط پژوهش بیمارستان- های وابسته به دانشگاه علوم پزشكی همدان بود كه دسترسی به آزمودنی هـای پژوهش را ممكن می ساخت.
نمونه گـیری به صورت غیر احتمالـی از نوع آسان انجام شد. ابزار گرد آوری داده ها پرسش نامه دو قسمتی بود, در قسمت اول 5 سئوال در مـورد مشخصات فردی واحدهای مورد پژوهش مطرح شد و در قسمت دوم به منظور دستیابی به نگرش مددجویان در مورد حقوق مددجویان در زمینه های حق دریافت درمان با احترام, حق قبول درمان یا امتناع از درمان, حق رازداری, حقوق مددجویان در پژوهش های انسانی21 سئوال تعیین شد. پرسش- نامه با توجه به منابع علمی پزشكی و پرستـاری سـاخته شد پرسش نـامه برای تعـیین اعتبـار به صاحب نظران پرستاری داده شد و اعتبار محتوی گردید. اعتبار علمی ابزار نیز از طریق روش دو نیمه كردن تأیید گردید. بعد از تأیید اعتماد علمی و اعتبـار علمی پرسش نامـه, از واحدهـای مورد پژوهش خواسته شد كه نگرش خود را نسبت به مـوارد مطـرح شده معین نماینـد. در ضمـن به واحدهـای مورد پژوهـش اطمینـان داده شد كه داده ها محرمـانه مانده و در پژوهـش به صورت جمعـی مورد استفـاده قرار خواهـد گـرفت. 75 پرسش نامه توزیع شد و 56 پرسش نامه برگردانده شد.
هر سئوال پرسشنامه دو گزینه داشت كه گزینه اول نگرش مثبت با امتیاز 2 و گزینه دوم نگرش منفی با امتیاز 1 در نظر گرفته شد. نمره نهائی در مورد نگرش مثبت از 40-22 و در مورد نگرش منفی از 22 در نظر گرفته شد. داده های پژوهش از طریق آمار توصیفی, ضریب همبستگی پیرسون و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج:

نتـایج این تحقیق در مورد پرستـاران شركت كننده در پژوهش نشان داد كه بیشتر واحدهای مورد پژوهـش 2/32 درصد در رده سنی 25-21سـال بودند. 75 درصـد واحدها مـؤنث بودند و بیشتر واحدهـا 5/87 درصد پرستار بالینی بودند. 1/82 درصـد واحدهـا دارای مدرك كارشناسـی پرستاری و50 درصـد آنها دارای سابقه كار 5-1سال بودند. در این مطالعه نگرش پرستاران نسبت به رعایت حق احترام نسبت به بیماران 85 درصد مثبت بود، 7/67 درصـد آنها نسبت به حق قبول مراقـبت ودرمان یا امتنـاع از آنها دارای نگـرش مثبت، در مورد رعایت حق رازداری3/64 درصد دارای نگـرش مثبت و نسبت به رعایت حقـوق مددجو در پژوهش های انسانی7/60 درصد آنها دارای نگرش مثبتـی بودند. نتایج پژوهش نشان دادكه 39 درصد واحدهای دارای سابقه كار 5-1سال نسبت به رعایت حقوق بیماران در بخش ها دارای نگرش منفی بودند.
جهت تعیین همبستگی بین دو متغیر سنوات خـدمت در پرستاری و نگرش پرستـاران نسبت به حقوق بیمـاران از ضریب همبستگـی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد كه بین سنوات خدمت در پرستاری و نگرش پرستاران نسبت به حقوق بیماران همبستگی (34 درصد=r) وجـود داشت (01/0=P). به عبارتـی هر چه سنـوات خـدمت بیشتر مـی شد نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران مثبت تر می شد.

بحث:

همان طور كه یافته های پژوهش نشان داد در این مطالعه نگرش پرستاران نسبت به رعایت حق احتـرام نسبت به بیمـاران 85 درصـد مثبت بود، رعـایت حق احتـرام نسبت به مددجـویان هنگام ارائه خدمـات درمانـی و مراقبتـی امری بدیهـی است. پرستـاران باید خدمات درمانی و مراقبتـی را با احترام قائل شدن برای ارزش های انسانی و با در نظر گرفتن خصوصیـات هر مراجعه كننده بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی و اجتماعی و... آنان ارایه نمایند. 
بیماران حق دارند كه اطلاعات لازم را در مورد مشاوره های درمانی قبل از هر تشخیص یا اعمال روش درمانـی كسب نمایند. هم چنیـن در مورد تشخیص های درمانی و پیش آگهی بیماری و یا وضـعیت سـلامت خـود اطلاعـات مربوطـه را دریافت نماید (11). هر انسانی حق دارد در مورد آن چه بر بدن او واقع می شود, تصمیم بگیرد. حق بیمار تنها زمانی به طور مؤثر احقـاق می شود كه اطلاعـات كامـل را بـرای اتخـاذ یـك تصمیـم هوشمندانه داشته باشد. به عقیده بروك (Brock) مصـلحت پزشكی نباید حق خود مختـاری یك بیمار را با پنهان كردن اطلاعات مربوطـه سلـب كـند. وی مالكـیت شخـص بر بدن خـویش را اساس حق دریافت اطلاعات مربوطه می داند. حق دریافت اطلاعات صحیح به عنوان یك استاندارد اخلاقی, دلیلی برای اعتراض به دروغ گفتن, فریب دادن و پنهان كردن اطلاعـات است. بیمـار حـق دارد كه اطلاعـات صحیح و قابل درك در مورد طرح مراقبتـی و تسهیـلات مـربوط به مـراقبت بهداشتـی را دریافت كند. حتی اگر بیمار به زبان دیگری صحبت می كند یا ناتوانی فیزیكی یاروانی داشتـه باشد باید به او به طریقـی كمك شـود تا اطلاعات لازم را برای تصمیم گیری دریافت نماید. از طرف دیگر عده ای از صاحب نظران معتقدند كه حق جلوگیری از زیان برحق انتخاب شخصی برتر است. برای نادیـده انگاشـتن حق دریـافت درمـان یا امتنـاع از آن باید دلایل اخلاقـی قانـع كـننده ای وجود داشتـه باشد. در واقع احترام به حقوق بیمار, آگاهی از این موضوع است كه چه موقع به حق بیمار در مورد امتناع از درمان احترام بگذاریم و چه موقع آن را نادیده بگیریم (12).
در این مطالعه نگرش پرستاران نسبت به حق قبول مراقبت و درمان یا امتناع از آن 7/67 درصد مثبت بوده است. هر مددجوئی حق دارد در مورد درمانی كه برایش توصیه شده است تصمیم بگیرد (موارد اورژانسی از این قاعده جدا هستند), بیمار در این موارد به داشتن اطلاعاتـی در مورد انواع روش هـای درمانـی منـاسب و شنـاخت آنهـا و عـوارض هر كـدام از درمان هـا نیـاز دارد. ایـن اطلاعات باید در فرم رضـایت نامه موجود باشد و اطلاعات ضروری هر فرآیند و خطرات احتمالی و ناتوانی را هم در برداشته باشد. اما از جنبه دیگر, تعیین حقوق فرد و خواسته ها و تمایل های او تنها راه تشخیص اساسی ترین حقوق فرد نیستند شاید بتوان حقوق فرد را به منطقی ترین منافع او ارتباط داد. زمینه های دخالت موجه همراه با آزادی فردی در مورد نفع شخصی نیز مطرح است, به طوری كه باید فرد را از اینكـه ناآگاهـانه به خود آسیب برساند بازداشت (12). 
نگرش 3/64 درصد پرستاران نسبت به رعایت حق رازداری مثبت بود. افشاء نمودن اطلاعـات خصوصی بیماران می تواند پرستاران را با مسئولیت مـواجه نماید. این واقعه زمانـی رخ مـی دهد كه مسایل بیمار به طور نادرستی با شخص سومی در میان گذاشته مـی شود و به لحاظ این كـه در حین مراقـبت از بیمـاران بسیاری از جزییات مسایل خصوصی و شخصی افراد قرار می گیرند, مسئولیت و تكلیف پرستاران سنگـین تر است. بیماران حق دارنـد كه به ارایه دهنـدگان خدمـات بهداشتـی اعتماد داشته باشند و مطمئن باشند كه اطلاعات مربوط به وضـعیت سلامت و بیماری آنها حفظ می شود (13). نگرش 7/60 درصد پرستاران نسبت به رعایت حقوق مددجو در پژوهش های انسانی مثبـت بوده است. برای پیشـرفت علـم پزشكـی تحقیقات ضروری است. در بعضـی از موارد نیز ضرورت دارد كه تحقیقات بر روی انسان ها و در بیمارستان هـا انجام پذیرد. در این پژوهش ها سه اصـل اولـیه در تحقیقـات انسانـی یعنـی اصـل سودمنـدی, اصـل احترام به مقـام انسان واصـل عدالت را باید مورد توجه قرار داد. بیشتر دانشگاه ها و بیمارستان ها كه تحقیق در آنها صورت می گیرد به تشكیل كمیته و جلسات رسمی برای بازنگری طرح های تحقیـق و شیوه های پیشنهاد شده برای تحقیق اقدام كرده اند كه كمیته موضوع های انسانی یا كمیته اخلاق نامیده مـی شوند و لازم است در این كمیته هـا قوانینی در مورد اجرای تحقیقـات تجربی روی افراد تصویب شود. پس درمان ها و مراقبت های بالینـی باید براساس نیاز بیمار باشد و با مهارت لازم, به طور مطمئن و به روش احترام آمیز و انسانی و با توجه به عزت و تمامیت فردی بیمار و بدون به جای گـذاشتن عارضه به بیمـار ارایه شود (14).
افشاری و آذری در تحقیق خود دریافتنـد كه اغلب مراجعین آگاهـی لازم در خصوص حقوق قانونی خویش نداشته و به شكل ناآگاهـانه اقدام به امضاء برگه ها می نمودند (15). 

نتایج پژوهش نشان داد كه 39 درصد واحدهای دارای سابقه كار 5-1سال نسبت به رعایت حقوق بیمـاران در بخش ها دارای نگرش منفـی بودند، هم چنین نتایج این تحقیق بین سابقه كار واحدهای مورد پژوهش و نگرش مثبت پرستاران در مورد رعـایت حقوق بیمـاران همبستگـی را نشان داد. تجربه می تواند منشاء و منبع اصلی شناخت قرار گیرد. انسان به طور مداوم با پدیده هـای مختلف مواجه می شود و می تواند شناخت و معرفت خود را توسعـه دهـد و در نتیجـه نگـرش او توسعـه می یابد. بنابراین توصیه می شود كه در به كارگیری پرستـاران سابقه كار پرستـاری آنان مورد توجـه قرار گیرد.
مك ال موری و یارلـینگ (Mc Elmurry, Yarling) در مورد مشكلات اخلاقی در تصمیم گیری های پرستاری دریافتند كه در تصمیم گیری های اولیه دانشجویان مبتدی، هیچ تصمیمـی بر مبنای حقوق بیمار گرفته نشده است و 98 درصد تصمیم های آنان بر مبنای بوروكراسی اداری بوده است, در حالی كه در تصمیم هایی كه در مراحل پایانی دانشجویی گرفته مـی شود 29 درصد آنها متمركـز برحقوق بیمار و 27 درصـد متمركز بر بوروكراسـی ادراری بوده است. تصمیم هایی كه در مراحل پایانـی گرفته شده بود به علت كسب تجـربه و تعامـل با بیمـار, خـانواده و احسـاس مسئولـیت بیشتر دانشجـویان گرفته شـده بود و مشكل هـای اخلاقی هنگام تصمیم گـیری را هم كاهش داده بود. در پایان محققان پیشنهاد دادنـد كه مدیران می توانند در جلساتـی كه با كاركنـان دارند و یا در مصاحبه های چهره به چهره از طریق مباحث تشویقی, ابهام ها و مشكل های اخلاقی را در تصمیم گیری پرستاران كاهش دهند (16).
در پایان پیشنهاد می شود كه: از آنجا كه مدیران پرستاری نقش مهمی در تعیین مفاهیم و ساختار مراقبت از بیماران دارند, یافته هـای متعدد علمی را در مورد رعـایت حقوق بیمـاران, با توجه به كمبود منابع بكار گیرند.
هم چنین پیشنهاد مـی شود كه مدیران سطـوح بالای پرستاری و برنامه ریزان آموزش پرستـاری موارد زیر را هنگام كار در نظر گـیرند: الف- بر مبـاحث حقـوق بیمـار در دروس دانشجـویـان پرستاری تأكید بیشتری شود. ب- انتظاراتـی كه از پرستـاران در مورد رعایت حقوق مددجـویان می رود را براساس سلسله مراتب اداری در مراحل شروع به كار به طریقـی برای آنها تعیین و تبیین شود. اخلاق پرستاری و اخـلاق در سـایر مراكز بهداشتـی توسعه یابد. استانداردهـای حرفه ای و تمایلات حرفه ای توسعه یابد.

منابع:
٭عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی همدان
1. بلیغ ن. در ترجمه: اخلاق در پرستاری (مجموعه كتابهای اخلاق پزشكی). چودین و (مؤلف). تهران: انتشارات مركز مطالعات و تحقیقات پزشكی. 1373: 115-101.
2. علیزاده م. در ترجمه: اخلاق پرستاری در طول زندگی. باندمن ال. باندمن. ب (مؤلفین). تهران: انتشارات بشری. 1375: 162-147.
3. http://www.ucsfhealth.org/adult/patient_guide/services/patientrights.html Patient Right
4. بلیغ ن. در ترجمه: اخلاق در پرستاری (مجموعه كتابهای اخلاق پزشكی). چودین و (مؤلف). تهران: انتشارات مركز مطالعات و تحقیقات پزشكی. 1373: 115-101.
5. http://www.ucsfhealth.org/adult/patient_guide/services/patientrights.html Patient Right
6. http://www.Virginia.edu/studenthealth/right.html Patient Right
7. http://www.bromenn.org/patientsvisitors/rights.html Patient Right
8. http://www.consumer.gov/qualityhealth/rights.htm Patient Right
9. http://psychcentral.com/ptright.html Patient Right
10. خدایار ف. بررسی حقوق بیمار از دیدگاه اسلام. خلاصه مقالات سمینار حقوق مددجو. اهواز. چهاردهم و پانزدهم اسفند 1379.
11. بلیغ ن. در ترجمه: اخلاق در پرستاری (مجموعه كتابهای اخلاق پزشكی). چودین و (مؤلف). تهران: انتشارات مركز مطالعات و تحقیقات پزشكی. 1373: 115-101.
12. علیزاده م. در ترجمه: اخلاق پرستاری در طول زندگی. باندمن ال. باندمن. ب (مؤلفین). تهران: انتشارات بشری. 1375: 162-147.
13. http://www.Virginia.edu/studenthealth/right.html Patient Right
14. http://www.bromenn.org/patientsvisitors/rights.html Patient Right
15. افشاری پ. آذری ا. بررسی میزان آگاهی همراهان بیمارازمحتوای برگه های امضا شده توسط ایشان در پذیرش. خلاصه مقالات سمینار حقوق مددجو. اهواز. چهاردهم و پانزدهم اسفند 1379.
16.Yarling R R, Mc Elmurry B J; The moral foundation of nursing. Advances in nursing science 1986; 33(6):701-706

منبع:  www.nm.mui.ac.ir