اگر من تا امروز به بیمارم چنین میگفتم که: «توی این جامعه که مردم با مسواک زدن قهر کردند، لطفا تو مسواک بزن!»، حال می شود از نکته تیلر کمک گرفت و پیامی دیگر برگزید: «این روزها دیگه خیلی از مردم ایران دو بار در روز مسواک می زنند. تو هم همین طور، درسته؟»

۱- «رفتارهای سالم یا ناسالم مردم به وضوح تحت تاثیر اجتماع است. اگر بیشتر مردم این گونه بیندیشند که بیشتر مردم به ورزش یا پرهیز از غذاهای ناسالم روی آورده اند، افراد بیشتری ورزش خواهند کرد و از غذاهای ناسالم دوری خواهند جست. همان طور که پژوهش ها نشان می دهد، کسانی که با افراد چاق آشنایند خودشان هم به احتمال بیشتری چاق هستند؛ کاهش وزن نیز به همین ترتیب مسری است.»

اینها سطرهایی است از کتاب «تلنگر، بهبود تصمیمات درباره سلامتی، ثروت، و شادکامی»، نوشته ریچارد تِیلر برنده نوبل اقتصاد ۲۰۱۷. تیلر استاد شاخه نسبتا نوظهوری در علم اقتصاد است که به اقتصاد رفتاری شناخته شده و مبدع آن، دانیل کانمن، نیز در سال ۲۰۰۲ برنده نوبل اقتصاد شده بود. اقتصاددانان رفتاری از یافته های نوین روان شناسی برای تحلیل رفتارهای اقتصادی و تصمیم گیری های روزمره انسان ها بهره می برند. اما بیایید بازگردیم به پاراگراف نخست. جملات تیلر برای کسانی که دغدغه سلامت مردم را دارند چه تذکری به همراه دارد؟

۲- پیام زیر را در نظر بگیرید که در شبکه های اجتماعی به صورت فراگیری منتشر شده است: «طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، حد استاندارد میزان مصرف نمک روزانه ۵ گرم است. این در حالی است که طبق برآوردهای صورت گرفته، مردم کشور ما دو تا سه برابر بیشتر از حد استاندارد نمک مصرف می کنند.» بسیار خوب، حال با جامعه ای مواجهیم که در آن بیشتر مردم بر اساس این پیام تصور می کنند اکثریت هموطنان شان روزانه به طور متوسط ده تا پانزده گرم نمک مصرف می کنند. یافته تیلر به ما گوشزد می کند که چنین شرایطی لزوما از مصرف نمک مردم ایران نخواهد کاست. چراکه به بیان او رفتاری مثل میزان مصرف نمک مسری است. به تعبیر خودمان، خواهی «در جامعه ای که رفتارهای ناسالم شایع است» نشوی رسوا، هم رنگ جماعت شو. دیالوگ زیر سر سفره یک خانواده ی ایرانی شاید برایتان آشنا باشد:
- چقدر نمک می زنی به غذات! مگه نخوندی ایرانیا مصرف نمک شون خیلی بالاست؟
- خب همین دیگه! مگه من چقدر نمک زدم؟ مردم خیلی بیشتر از اینا نمک مصرف می کنن. دو سه بار نمک پاشیدن که چیزی نیست!
به نظر می رسد اینکه من احساس کنم رفتارهای ناسالمی از قبیل مصرف بالای نمک یا قند یا چربی در جامعه مان شایع است چه بسا احتمال این رفتار ناسالم را از جانب خودم هم بالا می برد.
حال بیایید از تیلر کمک بگیریم و پیام بالا را به شیوه اثربخش تری بازنویسی کنیم. مثلا: «اگرچه بر اساس برخی تخمین ها مصرف نمک بین ایرانیان بالاست، در سال های اخیر طبقات و افراد آگاه جامعه به کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی توجه نشان می دهند.» چطور بود؟ مطمئن نیستم! کمی به گزارش های صدا و سیما شبیه شد! اما به هرحال باید تلاش کرد برای بازنویسی پیام های سلامتی به صورتی که «تلنگر»هایی اثربخش در جهت رفتارهای سالم باشند.

۳- حکایت در مورد مسواک زدن هم از همین قرار است. گویی به طور کلی، از کسی که تصور می کند اکثریت هم وطنان یا همشهریان یا همقطارانش روزی دو بار مسواک می زنند، بیشتر می توان انتظار مسواک زدن داشت تا کسی که دور و بری هایش را اهل مسواک نمی داند. بر این اساس، شاید بد نباشد ما دندان پزشکان به بازسازی لحن پیام هایمان بیندیشیم. اگر من تا امروز به بیمارم چنین میگفتم که: «توی این جامعه که مردم با مسواک زدن قهر کردند، لطفا تو مسواک بزن!»، حال می شود از نکته تیلر کمک گرفت و پیامی دیگر برگزید: «این روزها دیگه خیلی از مردم ایران دو بار در روز مسواک می زنند. تو هم همین طور، درسته؟»

* استادیار گروه سلامت دهان و دندان پزشکی اجتماعی، دانشکده دندان پزشکی مشهد.
منبع: دندانه